Chuột trù núi có nhà vệ sinh riêng

Mỗi khi muốn "giải quyết nỗi buồn", chuột trù núi lại leo lên cây nắp ấm. Trên đó chúng được thưởng thức bữa ăn miễn phí trước khi ngồi vào "bồn cầu" và thói quen này cũng có lợi cho cây bởi chúng lấy dưỡng chất từ phân. 

Một cây Nepenthes lowii chưa trưởng thành. Ảnh: wikipedia.com.

Những loài cây thuộc bộ nắp ấm (Nepenthales) sinh ra hai loại lá, trong đó một loại có chức năng bắt côn trùng (có hình ấm). Nhìn bề ngoài loại lá bắt côn trùng giống chiếc giày moccasin nhỏ màu xanh lục. Bên trong lá hình ấm có lông răng. Đó là vòng tròn chứa các gai nhỏ hướng xuống dưới và bao quanh lối vào ấm. Ở phía trên ấm có một nắp để ngăn chặn nước mưa (nếu nước mưa vào quá nhiều thì các enzyme tiêu hóa sẽ bị hòa tan hết). Nắp có vô số tế bào trong và mờ nên côn trùng dễ lầm tưởng đó là một mảng của bầu trời.

Khi con mồi rơi vào lá, nắp sẽ nhanh chóng úp xuống để nó không thể thoát ra. Sau đó con mồi sẽ trượt xuống phần cuống lá, nơi có rất nhiều enzyme tiêu hóa đang chờ sẵn. Nhưng gần đây các nhà sinh vật học của Đại học Cambridge (Anh) và Đại học Royal Roads (Canada) phát hiện ra rằng có một loại cây nắp ấm chỉ “ăn” phân động vật chứ không bắt côn trùng. Đó là loài Nepenthes lowii.

Khi chưa đến giai đoạn trưởng thành, Nepenthes lowii phát triển trên mặt đất và bắt côn trùng. Nhưng trong giai đoạn trưởng thành chúng bám vào các cây leo và các loài thực vật cao hơn. Nhóm nghiên cứu lắp đặt nhiều camera để theo dõi hoạt động của nhiều cây loại này trong một khu rừng trên núi cao thuộc đảo Borneo, Indonesia. 

Chuột trù núi liếm mật mật ở mặt dưới của nắp trong lúc tống chất thải ra ngoài cơ thể vào ấm. Ảnh: Livescience.

Những đoạn phim cho thấy loài chuột trù núi (Tupaia montana) thường nhảy lên cây, liếm mật ở mặt dưới của nắp rồi thả phân vào ấm. Thậm chí một đoạn video còn cho thấy chuột trù còn đánh dấu cây mà chúng thường leo lên bằng cách cọ xát cơ quan sinh dục của chúng vào nắp trước khi tụt xuống. Hành vi đó cho thấy mỗi con chỉ gắn bó với một "nhà vệ sinh" nhất định.

“Về mặt cơ bản thì đó là một nhà vệ sinh lý tưởng dành cho chuột trù. Tại đó chúng vừa được ăn, lại vừa cảm thấy an toàn. Chúng tôi không nhìn thấy những chiếc lá hình ấm bắt côn trùng. Rõ ràng chúng đã mất khả năng đó”, Jonathan Moran, một nhà khoa học của Đại học Royal Roads, phát biểu.

Sau khi xem xét kỹ, các nhà khoa học nhận thấy lá của loài Nepenthes lowii đã tiến hóa rất nhiều để hấp thụ dưỡng chất từ phân. Chẳng hạn, mặt trong của ấm không trơn như ấm của những loài chuyên bắt côn trùng. Nhờ đó mà chuột trù không gặp nguy hiểm nếu chẳng may rơi vào trong ấm. Trong ấm có một rãnh để phân có thể trôi xuống phần cuối của ấm khi trời đổ mưa. Ấm luôn mọc ở phần cuối của lá và phải chịu sức nặng của chuột trù núi (khoảng 150 g). Vì thế nó rất cứng, dai và được nhiều cành nâng đỡ.

Chuột trù núi sẽ chẳng bao giờ nhầm lẫn “nhà vệ sinh” quen thuộc của chúng với những chiếc lá bình thường, bởi vị trí của nắp và ấm đảm bảo rằng những con vật luôn hướng mông về phía ấm khi chúng liếm mật ở nắp.

Theo Moran thì khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng từ phân động vật có ý nghĩa to lớn đối với cây khi chúng sống trên núi, nơi côn trùng rất hiếm. Nhóm nghiên cứu nhận thấy phân chuột đáp ứng 57-100% nhu cầu nitơ của cây.