Nền văn minh trỗi dậy nhờ biến đổi khí hậu

Trình độ xây dựng, nghệ thuật chiến tranh và kỹ thuật canh tác của người Inca khiến cả thế giới ngưỡng mộ suốt hàng nghìn năm qua. Nhưng họ sẽ không có những thành tựu ấy nếu khí hậu không trở nên ấm hơn.

Inca là một tộc người da đỏ sống ở miền nam châu Mỹ. Từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 16, bộ tộc này đã làm chủ một vương quốc rộng lớn có mức độ tổ chức xã hội rất cao. Vào thời hoàng kim, lãnh thổ của người Inca trải dài trên một khu vực rộng lớn từ Ecuador ngày nay cho đến Chile và Argentina. Nền văn minh Inca đạt được nhiều thành tựu rực rỡ về quản lý xã hội, công nghệ, kiến trúc, quân sự, y học.

Đế chế Inca đột ngột suy tàn vào năm 1533, khi quân đội Tây Ban Nha đặt chân tới châu Mỹ. Nhưng cho tới tận vài năm gần đây, sự bành trướng nhanh chóng của nền văn minh Inca vẫn là một trong những bí ẩn lớn nhất của loài người.

"Nhiều nhà khoa học nói rằng nền văn minh Inca phát triển rực rỡ vì trình độ tổ chức xã hội của họ đã đạt tới mức cao, nhưng tôi không tán thành giả thuyết đó. Có vẻ như khí hậu đóng vai trò quan trọng đối với sự bành trướng khủng khiếp của đế chế Inca. Họ chẳng thể đạt được nhiều thành tựu đến vậy nếu nhiệt độ không tăng”, Alex Chepstow-Lusty, một nhà khoa học của Đại học Montpellier (Pháp), nhận xét.

Chepstow Lusty cùng các nhà khoa học người Peru tìm hiểu các lớp trầm tích xung quanh hồ Marcacocha gần Cuzco – thủ đô của đế chế Inca xưa và là một thành phố thuộc Peru ngày nay. Mỗi lớp trầm tích có thể giúp các nhà khoa học hiểu rõ về một giai đoạn nào đó trong lịch sử (giống như các vòng tròn trong thân cây). 

Thành phố đá Machu Picchu của người Inca nằm trên dãy núi Andes thuộc lãnh thổ Peru. Ngày nay nó được xếp vào danh sách Di sản thế giới của UNESCO. (Ảnh: Telegraph)

Nhóm nghiên cứu nhận thấy nhiệt độ không khí có xu hướng tăng dần lên trong giai đoạn từ năm 1100 tới 1533. Trong khi đó sự trỗi dậy của đế chế Inca bắt đầu từ năm 1400 và kéo dài tới năm 1532. Suốt 3.000 năm trước năm 1100, người Inca phải sống cùng khí hậu lạnh lẽo và khô. Các chuyên gia phát hiện nhiều bằng chứng cho thấy cây di chuyển dần lên phía trên núi khi nhiệt độ tăng. Thực tế đó cho phép nông dân Inca tạo ra những thửa ruộng bậc thang trên sườn núi ở những độ cao mà trước đó cây lương thực không thể sinh trưởng vì lạnh.

"Trong suốt 3.000 năm dãy Andes là nơi mà người Inca không thể trồng cấy. Nhưng nhờ sự gia tăng nhiệt độ mà gần như toàn bộ dãy núi này trở thành nơi sản xuất lương thực, với khoai tây ở phía trên và lúa mì ở phía dưới. Sản lượng lương thực của người Inca vượt xa nhu cầu của họ", Chepstow Lusty nói.

Với nguồn cung cấp lúa mì và khoai tây dồi dào, người Inca gạt nỗi lo về lương thực sang một bên và tập trung vào các hoạt động khác – như xây dựng hệ thống đường xá lớn, rèn đúc vũ khí và xây dựng quân đội. Từ năm 1400 trở đi, những cuộc viễn chinh giúp lãnh thổ của người Inca mở rộng thêm tới 4.000 km về phía nam, từ Colombia, Ecuador ngày nay cho tới Chile.

Giai đoạn ấm, kéo dài khoảng 400 năm, cũng khiến băng trên dãy núi Andes kỳ vĩ tan chảy. Nhờ đó mà người Inca có thêm rất nhiều nước để tưới tiêu đồng ruộng.

Chepstow Lusty tin rằng các nền văn minh hiện đại cần phải học hỏi nhiều điều từ người Inca, đặc biệt là trong lĩnh vực môi trường. Chẳng hạn, người Inca khai thác rừng theo kế hoạch chứ không chặt phá bừa bãi. Họ trồng cây lương thực trong ruộng bậc thang trên núi và tận dụng băng tan để tưới tiêu. Biện pháp canh tác độc đáo đó làm tăng sản lượng lương thực.