Những đại dịch lây nhiễm từ động vật

Hiện tượng con người bị mắc những căn bệnh mà thông thường chỉ có các loài động vật mới mắc phải không là chuyện gì lạ lẫm. Điều đáng lo lắng là gần đây, các trường hợp như thế đã gia tăng một cách bất thường. Đến ngay cả loài gia cầm như gà, vịt cũng đang gây nên những hiểm họa to lớn với virus H5N1.

Đa chứng nan y

Đã và đang tồn tại vô số những căn bệnh mà động vật có thể làm người lây nhiễm.

AIDS: Con người bị lây nhiễm virus HIV từ những giống khỉ dạng người cư trú tại Trung Phi, nhiều khả năng nhất là từ Shimpanze. Đã có tới gần 24 triệu người chết vì AIDS.

Dịch SARS: Phỏng đoán là xuất phát từ chồn hương. Dịch bệnh này đã được phát hiện ở Trung Quốc đầu năm 2003 và làm nhiễm vài nghìn người, trong đó có hơn 800 người bị thiệt mạng (299 người chết là ở Hồng Công).

Sốt phát ban: Do muỗi gây ra. Những đợt dịch đầu tiên của căn bệnh này xuất hiện trong những năm 50 của thế kỷ trước tại Thái Lan và Philippines. Những năm 70 của thế kỷ trước, 9 quốc gia bị dịch sốt phát ban. Hiện nay, tại 100 quốc gia xuất hiện những trường hợp bị sốt phát ban.

Sốt Ebola:

Bệnh nhân bị sốt Ebola (Ảnh: aerzte-ohne-grenzen)

Phỏng đoán là con người bị mắc bệnh sốt Ebola từ những giống khỉ dạng người. Tác nhân gây bệnh được truyền trực tiếp thông qua máu và các chất thải của bệnh nhân. Trong những năm 70 của thế kỷ trước, tại Sudan đã phát hiện được dịch sốt Ebola, làm tử vong tới 90% số người bị nhiễm dịch.

Bệnh sốt vàng: Con người bị nhiễm virus gây bệnh sốt vàng từ những con khỉ dạng người cư trú tại Trung Phi, có nhiều khả năng hơn cả là từ Shimpanze. Trung chuyển mầm bệnh là muỗi. Những trường hợp đầu tiên mắc bệnh sốt vàng đã được ghi nhận từ 400 năm trước. Vaccine phòng bệnh sốt vàng đã được sáng chế ra khoảng 60 năm trước.

Sốt Tây sông Nil: Con người bị nhiễm mầm bệnh này từ chim thông qua muỗi. Đây là một trong những dịch sốt nguy hiểm nhất và gây nên nhiều người chết nhất. Các trường hợp nhiễm căn bệnh này được phát hiện không chỉ ở châu Phi mà ở cả châu Âu, châu Á và Bắc Mỹ.

Sốt rét: Tác nhân gây bệnh được truyền vào con người sau khi bị muỗi Anofel cắn. Mỗi năm có khoảng 300 triệu người bị mắc bệnh sốt rét, trong đó có khoảng 1 triệu người chết.

Bệnh Laima: Con người bị nhiễm virus gây nên căn bệnh này từ hươu và chuột. Triệu chứng nhiễm bệnh giống như bệnh cúm nhưng diễn tiến bệnh lại nặng nề hơn rất nhiều và dẫn tới viêm khớp. Tên bệnh dựa theo tên thành phố Laima ở Mỹ, nơi lần đầu tiên phát hiện ra căn bệnh này.

Bệnh đậu mùa: Người bị lây căn bệnh này từ lạc đà. Bệnh đậu mùa được biết tới từ ba nghìn năm nay và suốt một thời gian dài bị coi là nguyên nhân chính yếu khiến trẻ con chết. Trong số nạn nhân của bệnh đậu mùa có không ít những nhân vật lịch sử nổi tiếng, thí dụ như vị vua Nga Piotr Đại đế hay vua Pháp Louis XV. Theo đánh giá của các nhà sử học, vào cuối thế kỷ XIX, mỗi năm có khoảng gần 50 triệu người mắc bệnh đậu mùa. Tỉ lệ người chết vì bệnh đậu mùa chiếm tới 30% tổng số người nhiễm bệnh. Trường hợp nhiễm bệnh đậu mùa gần đây nhất được ghi nhận vào năm 1977.

Bệnh đậu mùa khỉ: Người bị lây nhiễm căn bệnh này từ chuột vàng. Những trường hợp bị nhiễm bệnh đậu mùa khỉ được phát hiện lần đầu vào cuối tháng 5/2005 ở Mỹ. Căn bệnh này tiến triển như bệnh đậu mùa thông thường cho tới khi gây nên chết người.

Dịch hạch: Con người bị nhiễm bệnh dịch hạch từ chuột và một số loại thú gặm nhấm khác. Tác nhân gây bệnh được truyền qua vết cắn. Đợt dịch hạch lớn đầu tiên được ghi nhận xảy ra vào thế kỷ thứ VI tại Vizantia: trong 50 năm đã có gần 100 triệu người chết vì dịch hạch. Thế kỷ XIV, dịch hạch đã làm chết một phần ba dân số châu Á và một nửa dân số châu Âu. Đến thế kỷ XIX lại xảy ra đợt dịch hạch toàn cầu lớn thứ ba - cư dân của 100 hải cảng trên thế giới đã bị mắc căn bệnh này. Năm 1999, dịch hạch lại bùng phát ở 14 quốc gia, chủ yếu là tại châu Phi. Gần 2,6 triệu người bị mắc dịch hạch và 212 người trong số đó đã chết.

Bệnh bò điên: Con người bị lây nhiễm căn bệnh này từ thịt bò. Trên thế giới đã có một số trường hợp chết của những người ăn thịt bò bị nhiễm tác nhân gây bệnh, làm hỏng não. Thỉnh thoảng lại có những người chết vì bệnh bò điên ở các nước khác nhau. Thiệt hại do căn bệnh này gây ra cho nền kinh tế châu Âu ước tính từ 60 tới 120 triệu USD.

Bệnh viêm não: Tác nhân gây bệnh viêm não được truyền cho người từ chuột và những loài gặm nhấm khác. Những loài trung chuyển tác nhân gây bệnh này là muỗi và ve. Mỗi năm trên thế giới có khoảng từ 100 tới 200 nghìn người mắc bệnh viêm não, trong số đó có khoảng 10-15 nghìn bệnh nhân chết...

Càng ngày càng nguy hiểm

Các chuyên viên của Viện Quốc gia các bệnh dị ứng và lây nhiễm ở Mỹ cho rằng, mọi sự mới chỉ đang bắt đầu trong cuộc phiêu lưu đầy nguy hiểm đó. Trong tương lai gần sẽ còn xuất hiện trên người nhiều căn bệnh lây nhiễm từ động vật và thiệt hại về nhân mạng cũng như vật chất sẽ gia tăng.

Laurie Garrett, tác giả cuốn sách "Dịch hạch tương lai" (Ảnh: wise.virginia)

Do sự phát triển của tiến trình toàn cầu hóa cũng như việc môi sinh bị hủy hoại, sự tiếp xúc gần gụi giữa con người với động vật đã trở nên thường xuyên hơn trước nhiều lần. Thậm chí, nhiều loại động vật trước đây chẳng bao giờ sống cùng con người cũng đã bị thuần hóa thành gia súc. Nhiều loại thú kỳ dị từ châu Á hay châu Phi đã trở thành thức ăn cho cả các cư dân châu Âu hay Hoa Kỳ... Cơ cấu ngành công nghiệp thực phẩm hiện đại dẫn tới nguy cơ những bệnh dịch của động vật có thể đe dọa mạng sống và sức khỏe của nhiều trăm nghìn người. Những thay đổi khí hậu cũng làm thay đổi hành trình di trú của các loài chim và sâu bọ, côn trùng (thí dụ như muỗi chẳng hạn), giúp chúng mang các mầm bệnh đi phát tán rộng rãi hơn trước nhiều lần. Sự thay đổi môi sinh của con người và động vật cũng làm thay đổi cách tác động của những mầm bệnh khác nhau...

Theo Laurie Garrett, tác giả cuốn sách "Dịch hạch tương lai", nhận xét rằng chúng ta cho tới nay vẫn chưa hình dung được hết quy mô của vấn đề này. Trước khi tác nhân gây nên những bệnh thường có ở động vật chưa xuất hiện trên người thì không ai có thể tiên liệu được chuyện này. Cũng không ai rõ tại sao virus gây bệnh ở động vật lại có thể biến thái và trở thành nguy hiểm đối với con người.

Việc nhiễm bệnh cũng có thể xảy ra thông qua một động vật trung gian. Đó có thể là con muỗi (muỗi gây nên bệnh sốt rét sau khi đốt người), nhưng cũng có thể là con vật mà người dùng làm thức ăn... Cũng chưa ai rõ động vật có thể lây nhiễm những căn bệnh gì từ con người. Cho tới nay, hầu như chưa quốc gia nào có được một chương trình nghiên cứu đặc biệt chuyên sâu về các căn bệnh của động vật có thể nhiễm vào con người.

Thanh gươm Damocles

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), virus H5N1 thường ít khi lây nhiễm ra các sinh vật khác, trong đó có con người. Tuy nhiên, đây là loài virus có thể biến thái để gây nên bệnh cúm gia cầm ở người. Trên thế giới đã có trên dưới 70 trường hợp người bị chết vì bệnh cúm gia cầm ở châu Á trong hai năm gần đây. WHO cũng cho rằng, không một quốc gia nào có thể được an toàn một khi đại dịch cúm gia cầm xảy ra. Ngay cả việc "bế quan tỏa cảng" cũng không thể nào giúp ngăn chặn đại dịch. Nếu trước đây, các đại dịch phải cần tới 6-9 tháng mới đạt được quy mô toàn cầu thì hiện nay, do sự phát triển của các phương tiện đại chúng công cộng, chỉ cần không hơn 3 tháng là đại dịch đã lan ra khắp thế giới...

Có thể nói không quá rằng, hiện nay bệnh cúm gia cầm và virus H5N1 đang như thanh gươm Damocles lơ lửng treo trên đầu nhân loại và mọi quốc gia đều phải cảnh giác với đại dịch này.

Thực tế cho thấy, nếu xảy ra đại dịch cúm gia cầm trên người thì hầu như tất cả mọi nước đều sẽ vấp phải những khó khăn to lớn. Các nhà khoa học cho rằng, tốc độ lan truyền của cúm gia cầm ở người nhanh gấp 38 lần so với dịch SARS. Theo WHO, tất cả các quốc gia đều đang thiếu vaccine và thuốc chống cúm gia cầm. Chưa thể hình dung được hết số lượng nạn nhân có thể chết vì đại dịch này, chỉ biết rằng con số có thể lên tới nhiều chục triệu người... WHO dự đoán, có thể có từ 2 tới 7 triệu người chết khi đại dịch bùng nổ. Còn theo dự đoán của một số nhà bác học, con số này có thể lên tới từ 20 tới 100 triệu người