Phát hiện loài cá đang tiến hóa để chuẩn bị bỏ nước lên bờ sống

Có thể bạn không biết nhưng một số loài cá hiện nay đang tiến hóa để có thể sống trên mặt đất, và một nghiên cứu mới đây đã cho thấy chúng đã di chuyển lên cạn để lẩn trốn khỏi những loài ăn thịt dưới nước.

Đó thật sự là thử thách lớn đối với một chú cá nhỏ khi phải di chuyển từ môi trường nước quen thuộc đến mặt đất khô ráo. Những sinh vật đầu tiên cư trú trên đất liền đã tiến hóa từ khoảng 390 triệu năm trước, nhưng vẫn có những tranh cãi xung quanh việc tại sao chúng lại quyết định di cư lên đất liền.

Có thể là do chúng tìm thấy nguồn thức ăn tốt hơn trên mặt đất, hay thoát khỏi những biến động khó lường của chất lượng nước, hoặc đơn giản là nhảy lên bờ để tránh những động vật ăn thịt dưới nước. Một nghiên cứu mới đây đã cho thấy nguyên nhân cuối cùng là hoàn toàn có cơ sở.

Các nhà sinh học đã tìm ra bốn loài cá thuộc họ blenny (một loại cá nhiệt đới nhỏ) phát triển độc lập một "lối sống trên cạn", có nghĩa là chúng phân chia thời gian trong ngày cho việc sống dưới nước và sống trên cạn.

Họ cá blenny.

Những loài này được tìm thấy trong vùng nước nhiệt đới gần Rarotonga, đảo lớn nhất trong quần đảo Cook ở Nam Thái Bình Dương. Đây là một trong số ít những nơi trên thế giới có nhiều hơn một loài cá có thể sống trên cạn trong một khoảng thời gian đáng kể.

"Nghiên cứu của chúng tôi ở Rarotonga là khảo sát đầu tiên về những nguyên nhân khiến cho loài cá phải di chuyển lên cạn", nhà sinh thái học và tiến hóa Terry Ord từ Đại học New South Wales của Úc.

Các nhà nghiên cứu đã theo dõi ba loài thuộc họ blenny để thu thập những manh mối về thứ đã buộc chúng phải sinh sống trên cạn. Những con cá này bơi quanh ghềnh đá khi thủy triều thấp, nhưng sẽ di chuyển lên cạn khi thủy triều lên cao. Ngay cả những loài lưỡng cư thuộc họ blenny vẫn cần nước để thở. Khi chúng nhảy lên các phiến đá ven biển, chúng vẫn giữ cho vây có đủ độ ẩm bằng cách lấy nước từ các khe đá.

Họ cá blenny có rất nhiều kẻ thù khi ở dưới nước. Chúng có thể là mồi cho những loài sinh sống ở rạng san hô như cá bơn, cá mú, cá bàng chài và cá chình... Các nhà nghiên cứu tìm ra vô số loài ăn thịt khi thủy triều thay đổi, và khi nước triều lên cũng là lúc cá blenny nhảy lên bờ đá.

"Cuộc sống trên các tảng đá ít nguy hiểm hơn đối với cá blenny, nỗi lo chủ yếu đến từ những con chim", Ord nói.

Tiếp theo, nhóm cần phải kiểm tra giả thuyết rằng những con chim ít đe dọa đến cá blenny hơn những kẻ săn mồi dưới nước. Các nhà khoa học đã đếm tần suất những cuộc tấn công vào nơi mà cá blenny cư trú. Họ đã tạo ra 249 con cá blenny giả bằng nhựa màu, sau đó phân tán chúng cả dưới nước và trên cạn khi thủy triều lên. Kết quả là những con cá blenny giả ở trên cạn ít bị tấn công hơn rất nhiều, với chỉ vài con bị chim tấn công.

Cá tiến hóa để sống trên cạn là điều diễn ra phổ biến hơn bạn nghĩ.

Điều này hoàn toàn không đáng ngạc nhiên, bởi những hòn đảo ở Nam Thái Bình Dương thường có ít những động vật săn mồi trên cạn, điều này thật sự hấp dẫn đối với những con cá blenny.

"Nếu bạn không bao giờ nhìn qua hàng rào, bạn sẽ không bao giờ biết cỏ ở đó xanh hơn", Ord nói. "Tuy nhiên, nếu bạn buộc phải sang phía bên kia để trốn khỏi thứ gì đó, bạn có thể nhận ra rằng nó những lợi ích nhất định, vì vậy bạn muốn ở lại và thích nghi".

Nghiên cứu trước đây của Ord và đồng nghiệp Georgina Cooke đã cho thấy cá tiến hóa để sống trên cạn là điều diễn ra phổ biến hơn bạn nghĩ.

"Một con cá ra khỏi môi trường nước có vẻ như là điều bất thường, nhưng sự thật là nó là một hiện tượng khá phổ biến", Ord nói hồi năm ngoái. "Hành vi khi thì sống trên cạn, khi sống dưới nước đã được tiến hóa lặp đi lặp lại tạo nên sự đa dạng của loài cá hiện nay, và việc sinh sống trên cạn không khó khăn như chúng ta tưởng".