Phòng và trị viêm tuỵ mạn tính

Biến chứng của viêm tụy mạn tính có thể gây chảy máu tiêu hóa, gây vàng da, tắc mật, gây xơ gan do mật, tiểu đường... Bệnh cần phát hiện sớm và điều trị kịp thời.

Viêm tụy có hai dạng: viêm tụy cấp và viêm tụy mạn tính.

Trong viêm tụy mạn tính người ta chia thành 3 loại: viêm tụy mạn tính vôi hóa, viêm tụy mạn tính tắc nghẽn và viêm tụy mạn tính do viêm.

Viêm tụy mạn tính vôi hóa: Các yếu tố liên quan đến viêm tụy mạn tính vôi hóa là dinh dưỡng, trong đó nguyên nhân do nghiện rượu đóng vai trò đáng kể, thứ đến là do thiếu chất đạm kéo dài. Rượu làm tăng độ quánh và protein của dịch tụy gây cho sự kết tủa dễ xảy ra. Nếu tình trạng thiếu chất đạm kéo dài sẽ gây nên tổn thương mạn tính nhu mô tụy. Nếu do ngộ độc rượu thì thường gặp ở các nước phát triển, còn viêm tụy mạn tính do thiếu chất đạm kéo dài thường gặp ở các nước chậm tiến.

Viêm tụy mạn tính tắc nghẽn: Do tắc nghẽn ống tụy hoặc ở vùng bóng vater hoặc ở eo tụy do hẹp bóng vater, đôi khi còn do chấn thương hoặc do phẫu thuật hoặc một loại u nào đó chèn ép ống tụy. Các nguyên nhân đó làm tăng áp lực trong ống tụy, từ đó ống tụy bị dãn và dần dần làm xơ hóa xung quanh ống tụy.

Viêm tụy mạn tính do viêm: Viêm tụy do nhiều nguyên nhân làm thâm nhiễm tế bào bạch cầu đơn nhân gây xơ hóa và làm teo các mô ngoại tiết.

Triệu chứng lâm sàng của viêm tụy mạn tính

Biểu hiện lâm sàng:

- Đau bụng: Đau bụng là triệu chứng hay gặp nhất trong đa số các trường hợp viêm tụy mạn tính. Bệnh nhân kêu đau vùng trên rốn lan sang phải, sang trái và xuyên ra sau lưng. Đau không thường xuyên có khi vài ngày, có khi kéo dài lâu hơn rồi triệu chứng biến mất trong một thời gian khá lâu, có khi vài tháng. Triệu chứng thường xuất hiện sau một bữa ăn thịnh soạn có nhiều mỡ, uống nhiều rượu. Đôi khi bệnh xảy ra sau khi lao động mệt nhọc hoặc có cảm xúc mãnh liệt.

Triệu chứng đau lúc đầu chỉ âm ỉ, tức bụng, nóng rát vùng trên rốn sau đó đau quặn, cơn đau tăng dần lên dữ dội và có nhiều cơn đau nối tiếp nhau. Cơn đau có thể kéo dài trong nhiều giờ. Bệnh nhân thường ngồi gập người xuống để làm chùng cơ bụng cho đỡ đau. Ngoài đau bệnh nhân có thể gặp triệu chứng buồn nôn hoặc nôn.

- Do đau nhiều và thành mạn tính nên bệnh nhân không dám ăn nhiều thức ăn, thêm vào đó do viêm tụy mạn tính nên các men tiêu hóa của tuyến tụy tiết ra thiếu làm việc hấp thu chất dinh dưỡng bị hạn chế vì vậy càng làm bệnh nhân dễ gầy và sút cân.

- Vàng da: Vàng da do viêm tụy mạn tính chỉ là vàng nhẹ và trong một thời gian ngắn. Vàng da có thể xuất hiện sau cơn đau vài giờ, nhưng thường không có sốt (khác với vàng da trong sỏi mật, lần lượt có các triệu chứng điển hình như: đau, sốt, vàng da).

- Các triệu chứng về rối loạn tiên hóa như buồn nôn, nôn xảy ra khi có cơn đau, ngoài ra ít thấy rõ rệt.

Khám lâm sàng ngoài cơn đau ít khi phát hiện những dấu hiệu gì đặc hiệu.

Xét nghiệm

- Trong cơn đau thường thấy glucose, men amilase máu tăng cao trong vòng 72 giờ. Sắc tố mật (bilirubin) và men phosphatase cũng có thể tăng.

- Ngoài ra có thể định lượng phân trong 24 giờ để xem màu sắc của phân và quan sát dưới kính hiển vi có thể thấy một số thức ăn không tiêu, đồng thời có thể định lượng mỡ bằng các phương pháp hóa học hoặc định lượng chymotrypsin trong phân nhưng ít được thực hiện vì phức tạp.

- Cũng có thể định lượng lactoferrin trong dịch tụy, nếu tăng cao rất có ý nghĩa trong chẩn đoán viêm tụy mạn tính.

Siêu âm

Ngày nay, nếu máy siêu âm tốt và bác sĩ siêu âm có kinh nghiệm, được đào tạo cơ bản sẽ giúp nhiều trong chẩn đoán viêm tụy.

Nếu có điều kiện có thể tiến hành chụp cắt lớp, chụp động mạch tụy chọn lọc hoặc chụp mật - tụy ngược dòng qua nội soi sẽ giúp ích lớn cho chẩn đoán sớm và hỗ trợ đắc lực cho điều trị.

Tiên lượng của viêm tụy mạn tính

Nếu không phát hiện sớm và điều trị nghiêm túc thì bệnh càng ngày càng nặng dần thêm. Trong thời gian bị bệnh mạn tính có thể có những đợt cấp tính, đặc biệt là trong khoảng thời gian 10 năm đầu. Sau 10 năm tiến triển của bệnh có thể trở thành tiểu đường. Đây là một biến chứng nguy hiểm, cần được lưu tâm.

Biến chứng của viêm tụy mạn tính

- Xuất hiện cơn viêm tụy cấp tính.

- Chảy máu tiêu hóa do các sỏi tụy gây tổn thương mạch máu lân cận hoặc do tăng áp lực tĩnh mạch của từng đoạn.

- Do đầu tụy chèn ép ống mật chủ gây vàng da, tắc mật, gây xơ gan do mật...

- Tiểu đường.

- Chèn ép tá tràng...

Khi nghi bị viêm tụy nên làm gì?

Những trường hợp nghi bị viêm tụy nên đến các cơ sở y tế có điều kiện để được khám và có chỉ định điều trị đúng. Trong hoàn cảnh nào cũng không nên nghiện rượu. Rượu ngoài việc gây thương tổn và gây viêm tụy mạn tính còn gây nên nhiều hậu quả xấu khác.

PGS-TS Bùi Khắc Hậu