Nằm trong khối núi Mahalangur Himal thuộc dãy núi Himalaya, biên giới giữa Tây Tạng và Nepal, đỉnh Everest có chiều cao 8.849m trên mực nước biển. Đây là đỉnh núi cao nhất trên thế giới.
Những người đầu tiên khám phá Everest là ai?
Núi Everest có hai đường leo chính: đi theo sườn phía Đông Nam từ Nepal và đi theo sườn phía Bắc từ Tây Tạng. Mặc dù đường đi bên sườn phía Bắc ngắn hơn nhưng ngày nay hầu hết các nhà leo núi đều đi theo đường phía Đông Nam vì dễ đi hơn.
Tenzing Norgay và Edmund Hillary uống trà ở Western Cwm - một lưu vực thung lũng băng giá dưới chân đỉnh núi Everest vào ngày 30/5/1953. Họ là những nhà thám hiểm đầu tiên chính thức chinh phục đỉnh Everest vào ngày 29/5/1953 (Ảnh: Getty Image).
Năm 1921, trong chuyến thám hiểm do thám của Anh, nhà leo núi George Mallory đã lập bản đồ đường leo Everest theo sườn phía Bắc. Năm 1922, ông và những người đồng hành là Brits Geofrey Bruce, Charles Granville Bruce và nhà hóa học người Áo George Finch đã thử leo lên đỉnh lần đầu tiên bằng cách sử dụng oxy, nhưng đã thất bại do một trận lở tuyết xảy ra.
Tháng 6/1924, Mallory và nhà leo núi người Anh Andrew Irvine lại cố gắng leo một lần nữa nhưng họ đã không sống sót. Trong chuyến thám hiểm sau đó vào năm 1999, người ta đã tìm thấy xác của Mallory. Băng tuyết ở đây tiếp tục tan do biến đổi khí hậu nên ngày càng nhiều xác chết của những người leo núi được phát hiện trong những năm gần đây.
Từ những năm 1920 và 1930, đã có những người đầu tiên thử sức chinh phục đỉnh núi này từ phía Tây Tạng, nhưng lối đi này chính thức bị cấm sau khi Tây Tạng sáp nhập vào Trung Quốc từ năm 1951. Do đó, nhà thám hiểm người Anh Bill Tilman cùng với ba người Mỹ là Charles Houston, Oscar Houston và Betsy Cowles đã tiếp cận Everest theo đường Nepal dọc theo tuyến đường dần dần được phát triển cho đến ngày nay trở thành lối đi chính để lên đỉnh núi từ phía Nam.
Năm 1952, các thành viên đoàn thám hiểm Thụy Điển do Edouard Wyss-Dunant dẫn đầu đã leo lên đến độ cao 8.595 mét theo đường phía Đông Nam, lập nên một kỷ lục mới. Tenzing Norgay, một thành viên của đoàn và một người Sherpa (thổ dân sống ở vùng núi Himalaya) người Nepal lại trở thành thành viên của một đoàn thám hiểm khác của Anh ngay năm sau đó.
Năm 1953, đoàn thám hiểm Anh do John Hunt dẫn đầu đã quay trở lại Nepal. Ông đã chọn ra 4 người chia làm 2 cặp để leo lên đỉnh núi. Cặp thứ nhất là Tom Bourdillon và Charles Evans đã leo lên cách đỉnh núi 91 mét thì phải quay lại vì các vấn đề về oxy. Hai ngày sau, cặp thứ hai là nhà leo núi người New Zealand Edmund Hillary và Norgay đã leo được đến đỉnh. Họ chụp một vài bức ảnh, để lại đó một ít kẹo bánh và một cây thập tự.
Ngày nay, ngọn núi này đã trở nên dễ leo hơn. Một nghiên cứu năm 2022 cho biết các sông băng ở Everest đang tan rất nhanh do biến đổi khí hậu, khiến cho các vụ tuyết lở xảy ra thường xuyên hơn. Sông băng South Col cao nhất thế giới đã mỏng đi 55 mét trong vòng 25 năm qua. Tuy vậy, nhiệt độ ấm lên và băng mất đi lại khiến cho đường chinh phục đỉnh núi dễ dàng hơn.
Công nghệ cũng giúp cho các chuyến leo núi được an toàn hơn. Ngày nay người ta dễ dàng lấy thêm được oxy trong quá trình leo và nếu như cảm thấy kiệt sức, các nhà thám hiểm sẽ được máy bay trực thăng đưa xuống núi.
Đỉnh Everest được đo lần đầu tiên là khi nào?
Dê núi Siberia (Capra ibex sibirica) sinh sống trên các dãy núi đá khô cằn ở Gilgit-Baltistan, Karakoram và Hindu Kush (Ảnh: Zahoor Salmi/Getty Images).
Theo Khoa Địa chất học của Trường đại học Montana, Mỹ, đỉnh núi Everest được xác định lần đầu tiên vào năm 1856. Khi đó, cuộc khảo sát toàn diện vùng Ấn Độ thuộc Anh đã chốt đặt tên nó là Đỉnh XV có độ cao 8.840 mét. Nhưng cuộc khảo sát không được thuận lợi vì Nepal không cho các nhà khảo sát nhập cảnh.
Độ cao được công nhận hiện nay là do cuộc đồng khảo sát của Nepal và Trung Quốc thực hiện vào tháng 11/2021, mặc dù về mặt kỹ thuật, độ cao của Everest đang thay đổi. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, ngọn núi này đang cao dần do hoạt động của mảng kiến tạo và mực nước biển dâng.
Năm 1865, tướng Andrew Waugh của Anh ở Ấn Độ đề xuất đặt tên ngọn núi theo tên người tiền nhiệm của ông là George Everest. Trong nhiều thế kỷ, người Tây Tạng vẫn gọi ngọn núi này là Chomolungma, có nghĩa là Bà Chúa Xứ, nhưng Waugh không biết như vậy bởi vì Nepal và Tây Tạng đóng cửa không cho người ngoài vào.
Đỉnh Everest luôn hấp dẫn các nhà leo núi lão luyện và một số người leo núi nghiệp dư trên khắp thế giới. Họ thường tin cậy nhờ vào những thổ dân Sherpa làm người dẫn đường vì thổ dân Sherpa là nhóm người dân tộc thiểu số Tây Tạng nổi tiếng về kiến thức về dãy núi Himalaya cũng như kỹ năng leo núi. Leo hơn 3.350 mét từ trại nền lên đến đỉnh núi trong môi trường oxy rất loãng không phải là điều dễ đạt được. Chứng say độ cao, thời tiết, gió và trong một số ít trường hợp, rối loạn tâm thần do độ cao là những trở ngại lớn để chinh phục đỉnh núi này.
Nhà leo núi kỳ cựu Alan Arnette nói rằng: "nó giống như nín thở mà leo một chặng bậc thang, mà không chỉ là bất kỳ bậc thang nào, mà cứ như là bậc thang trong tòa nhà Empire State".
Hơn 6.000 người đã chạm được đến đỉnh Everest và hơn 300 người đã chết trong khi cố leo lên đó. Trong số những người thành công, 80% là leo từ năm 2.000 đến nay.
Những cột mốc ở Everest
Sườn phía Nepal của đỉnh Everest nhìn từ Khumbu, Đông Bắc Nepal. (Ảnh: John Harper).
Năm 1895: Tướng Andrew Waugh của Anh ở Ấn Độ đề xuất đặt tên đỉnh núi cao nhất của dãy Himalaya theo tên người tiền nhiệm của ông là ngài George Everest.
Năm 1921: Nhà thám hiểm người Anh George Mallory lập bản đồ đường leo núi theo sườn phía Bắc.
Ngày 29/5/1953: Tenzing Norgay và Edmund Hillary là những nhà thám hiểm đầu tiên chính thức chinh phục đỉnh Everest.
Ngày 20/5/1965: Thổ dân Nawang Gombu trở thành người đầu tiên hai lần chinh phục đỉnh núi này.
Ngày 16/5/1975: Bà Junko Tabei, người Nhật Bản, là phụ nữ đầu tiên chinh phục Everest.
Ngày 3/5/1980: nhà leo núi người Nhật Yasuo Kato là người đầu tiên không phải thổ dân Sherpa, hai lần chinh phục đỉnh núi. Lần đầu ông đã leo lên đây vào năm 1973. Ông mất năm 1983 trong khi đang cố leo lần thứ 3.
Ngày 20/8/1980: Reinhold Messner người Italia là người đầu tiên một mình leo lên đỉnh Everest.
Mùa leo núi 1996: 16 người chết trong khi leo, đây là số người thiệt mạng nhiều nhất chỉ trong 1 năm tính đến thời điểm đó. Chỉ riêng ngày 10/5 đã có 8 người chết do một cơn bão trên núi.
Ngày 22/5/2010: thổ dân Apa chinh phục đỉnh Everest lần thứ 20. Lần đầu tiên ông leo lên đỉnh núi này là ngày 10/5/1990.
Ngày 23/5/2013: Ở tuổi 80, nhà leo núi người Nhật Minura Yuichiro trở thành người nhiều tuổi nhất chinh phục Everest.