Theo một phân tích mới, chất lượng và độ phức tạp của những giấc mơ dường như thay đổi theo các giai đoạn của giấc ngủ của mỗi người.
Trước thế kỷ XXI, chúng ta thường nghĩ giấc mơ chỉ xảy ra liên quan đến ngủ chuyển động mắt nhanh (REM), nhưng nghiên cứu gần đây hơn cho thấy đôi khi con người nhớ lại giấc mơ ngay cả khi họ được đánh thức từ giai đoạn không phải REM của giấc ngủ.
Liệu hai kiểu mơ này có khác nhau hay không là điều mà các nhà thần kinh học vẫn đang cố gắng tìm hiểu.
Khi bệnh nhân bị đánh thức trong giấc ngủ REM, nghiên cứu cho thấy họ thường có thể nhớ lại những giấc mơ giống như câu chuyện phức tạp, sống động và đầy cảm xúc. Ngược lại, những người thức dậy trong giai đoạn không REM sẽ nhớ những giấc mơ của họ ít hơn và bản thân những giấc mơ có xu hướng giống như suy nghĩ hơn.
Đây là những phát hiện quan trọng nhưng chúng cũng dựa trên các báo cáo chủ quan. Ví dụ, các giấc mơ REM thường được mô tả bằng nhiều từ hơn, nhưng khi độ dài của mô tả được kiểm soát, sự khác biệt trong cách xây dựng sẽ biến mất hoặc giảm đi đáng kể.
Giấc mơ REM có tính liên kết cấu trúc hơn so với các báo cáo giấc mơ không phải REM.
Để làm rõ hơn, các nhà nghiên cứu ở Brazil hiện đã phát triển một công cụ phân tích tốc độ cao có thể lấy các báo cáo định tính này và hiển thị chúng dưới dạng biểu đồ khách quan hơn, có tính đến các thành kiến về độ dài và ngôn ngữ.
Nhà khoa học thần kinh Sidarta Ribeiro từ Đại học São Paulo ở Brazil cho biết: “Chúng tôi biết giấc mơ REM dài hơn và giống như phim hơn. Việc tự động hóa quá trình phân tích như chúng tôi đã thực hiện trong nghiên cứu sẽ giúp đo lường định lượng lần đầu tiên sự khác biệt về cấu trúc này”.
So với các phương pháp truyền thống, dựa vào việc phân tích nghĩa của từ, phương pháp phân tích biểu đồ phi ngữ nghĩa này có thể có những khác biệt quan trọng.
Tập trung vào 133 báo cáo giấc mơ được thu thập trước đó từ 20 người tham gia, những người được đánh thức ở các giai đoạn khác nhau của giấc mơ, các nhà nghiên cứu đã vẽ ra các từ, thay thế chúng bằng các nút trên biểu đồ. Phân tích tổ chức cấu trúc của chúng, công cụ mới cho thấy các báo cáo giấc mơ REM phức tạp hơn nhiều và đầy đủ thông tin liên kết so với những giấc mơ trong giấc ngủ không REM.
“Đây là nghiên cứu đầu tiên sử dụng lý thuyết đồ thị để chỉ ra rằng các báo cáo giấc mơ REM có tính liên kết cấu trúc hơn so với các báo cáo giấc mơ không phải REM. Không phải để đánh giá mức độ phù hợp của các phương pháp truyền thống, nhưng những kết quả này rất quan trọng vì chúng cho thấy rằng các phương pháp tính toán có thể được áp dụng cho các nghiên cứu về giấc mơ”, nhà khoa học thần kinh Joshua Martin từ Đại học Humboldt ở Berlin cho biết.
Mặc dù giấc ngủ không REM bị nghi ngờ có một số chức năng phục hồi, nhưng các nhà khoa học vẫn không thực sự chắc chắn tại sao giấc ngủ REM lại tồn tại. Nếu giấc mơ trong giai đoạn này thực sự có chất lượng khác, như nghiên cứu mới này cho thấy thì giấc mơ REM và không phải REM có thể được thúc đẩy bởi các cơ chế cơ bản riêng biệt có thể đóng những vai trò khác nhau trong cơ chế sinh học của chúng ta.
So với giấc mơ REM, giấc mơ từ giai đoạn N2 - một giấc ngủ sâu, không phải REM, sóng chậm - ngắn hơn, ít được nhớ lại hơn, ít dữ dội hơn và giống với suy nghĩ hơn.
Tất nhiên, các nghiên cứu về giấc ngủ có rất nhiều hạn chế ngoài chủ quan đơn thuần. Bản thân việc bị đánh thức liên tục suốt đêm có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ của những người tình nguyện.
Việc nhớ lại những giấc mơ cũng có thể bị sai lệch bởi quán tính của giấc ngủ - giai đoạn kỳ lạ giữa thức và ngủ - mặc dù sự phức tạp trong tường thuật của những giấc mơ dường như vẫn giữ nguyên ngay cả khi người tham gia đã thức dậy đúng cách.
Trong khi các câu chuyện về giấc mơ phức tạp vẫn có thể xảy ra trong giấc ngủ không REM, các tác giả nghi ngờ chính vấn đề sinh lý của giấc ngủ REM cho thấy hoạt động lớn của vỏ não và cơ bắp là thời điểm tốt hơn để các câu chuyện tương tác diễn ra liên tục.
"Theo nghĩa này, trải nghiệm giấc mơ mạch lạc, nhập vai và giống như câu chuyện có thể dễ dàng được tổ chức thành một báo cáo với mức độ liên kết lớn hơn, trong khi những trải nghiệm giấc mơ bị chia cắt và cô lập tương đối khó tổ chức về mặt tinh thần. Do đó ít kết nối hơn về mặt cấu trúc", các tác giả giải thích.
Kết quả của nghiên cứu không chỉ bổ sung cho các tài liệu hiện có về báo cáo giấc mơ và giấc ngủ REM mà còn hỗ trợ các phép đo gần đây khách quan hơn đối với cơ sở dữ liệu ngân hàng giấc mơ.
Đơn cử như một nghiên cứu được công bố vào năm 2020 đã sử dụng một thuật toán để sàng lọc 24.000 giấc mơ và tìm thấy nhiều "dấu hiệu thống kê" hỗ trợ giả thuyết cho rằng những giấc mơ của chúng ta là sự tiếp diễn của cuộc sống hàng ngày.
Một thuật toán không đủ để đưa bí ẩn này vào giường ngủ, nhưng các công cụ toán học như công cụ này có thể hữu ích khi đánh giá giấc ngủ và giấc mơ của chúng ta với độ chệch ít nhất và với càng nhiều yếu tố càng tốt.
Nghiên cứu hiện tại được thực hiện ở quy mô nhỏ nhưng nó cung cấp một số phép đo thực sự khách quan đầu tiên về những giấc mơ mà chúng ta có.