Hội chứng ruột kích thích là một bệnh lý tiêu hóa phổ biến, có triệu chứng điển hình là cơn đau thắt bụng tái phát nhiều lần, kèm theo cảm giác khó chịu cho người bệnh.
Hội chứng ruột kích thích: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
Hầu hết các trường hợp hội chứng ruột kích thích đều không rõ nguyên nhân trực tiếp gây bệnh. Hội chứng ruột kích thích phổ biến, tốn kém và ảnh hưởng chất lượng cuộc sống người bệnh, do đó cần được hiểu rõ và quản lý tốt để nâng cao chất lượng cuộc sống.
Tìm hiểu về hội chứng ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích (IBS) là một trong những bệnh đường ruột phổ biến nhất, với tỷ lệ mắc từ 5-20% dân số. Hội chứng này lành tính, tuy không gây nguy hiểm đến tính mạng nhưng lại có tác động lớn ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống của người bệnh. Hội chứng ruột kích thích được chẩn đoán phổ biến hơn ở nữ, tỷ lệ chẩn đoán nữ/nam khoảng 1,25-2/1, độ tuổi chẩn đoán thường gặp từ 20 – 50 tuổi, đặc trưng bởi tình trạng đau bụng tái đi tái lại, thay đổi thói quen đi tiêu, cảm giác chướng và khó chịu ở bụng. Đây là hiện tượng ruột bị rối loạn chức năng, tái đi tái lại nhiều lần mà khi người bệnh đi khám, làm các xét nghiệm đều không tìm thấy các tổn thương thực thể ở ruột.
Hội chứng ruột kích thích được chia thành bốn loại dựa trên các triệu chứng của người bệnh. Phương pháp điều trị cũng theo đó mà thay đổi cho phù hợp:
- Hội chứng ruột kích thích thể táo bón
- Hội chứng ruột kích thích thể tiêu chảy
- Hội chứng ruột kích thích thể hỗn hợp (có cả tiêu chảy và táo bón)
- Hội chứng ruột kích thích không xác định
Dù chưa có nghiên cứu nào xác định được nguyên nhân cụ thể, trực tiếp gây nên hội chứng ruột kích thích. Tuy nhiên, thức ăn là những nguyên nhân gây ra kích thích cho hệ tiêu hóa, dẫn đến những cơn co thắt, đau bụng, khó chịu. Bên cạnh đó, các nghiên cứu y khoa chỉ ra sự liên quan giữa dấu hiệu hội chứng ruột kích thích và thức ăn. Vì thế có thể xem chất lượng và độ an toàn vệ sinh của thức ăn có ảnh hưởng lớn đến bệnh.
Triệu chứng hội chứng ruột kích thích
Triệu chứng đặc trưng của hội chứng ruột kích thích là đau bụng tái phát. Tình trạng đau này có liên quan đến việc đi tiêu, thay đổi thói quen đi tiêu và tính chất phân. Các dấu hiệu lâm sàng ảnh hưởng đến sinh hoạt của người bệnh, gây bất tiện trong sinh hoạt, ăn uống và suy giảm sức khỏe.
Người bệnh cần lưu ý rằng những triệu chứng này có thể tái phát theo chu kỳ không đều. Và các triệu chứng sẽ bị kích thích nặng hơn khi người bệnh ở trong trạng thái căng thẳng kéo dài hoặc tiêu thụ các thực phẩm không đảm bảo chất lượng, gây dị ứng cho cơ thể.
Triệu chứng đặc trưng của hội chứng ruột kích thích là đau bụng tái phát.
1. Đau bụng
Đau bụng: Đau không có đặc điểm gì cụ thể, không có vị trí nhất định, đau dọc khung đại tràng, đau nhiều hơn sau khi ăn hoặc đôi khi chưa ăn xong đã có cảm giác đau, khi ăn thức ăn lạ, thức ăn để lâu. Đau thường vào buổi sáng, có thể giảm đau sau đi tiêu. Kiểu đau có thể mơ hồ, không liên tục, người bệnh sẽ gặp những cơn đau quặn, đau từng cơn hoặc âm ỉ do sự rối loạn ruột và tăng nhu động ruột gây ra. Cơn đau tái phát với tần suất phải ít nhất 1 lần trong tuần và kéo dài trong 3 tháng gần đây nhất.(4)
2. Táo bón hoặc tiêu chảy
Dựa vào tính chất phân mà người ta phân loại hội chứng ruột kích thích thể táo bón hay tiêu chảy. Táo bón là tình trạng đi tiêu < 3 lần/ tuần, tiêu chảy là đi tiêu >= 3 lần/ ngày, kèm theo hình dạng phân thay đổi từ cục, đặc đến nhầy mềm, lỏng nước. Cần lưu ý rằng phân không bao giờ có lẫn máu, nếu có máu phải nghĩ đến những bệnh lý thực thể tại đường ruột.
3. Dấu hiệu khác
Những dấu hiệu lâm sàng khác của hội chứng ruột kích thích gồm:
- Chướng bụng, đầy hơi
- Chuột rút
- Mệt mỏi
- Đau mỏi cơ
- Rối loạn giấc ngủ
- Cảm giác đi tiêu không hết phân
- Trung tiện nhiều
4. Dấu hiệu báo động
Các dấu hiệu sau được xem là dấu hiệu báo động, không thể chủ quan mà cần tầm soát những bệnh lý thực thể tại đường tiêu hóa:
- Khởi phát triệu chứng sau 50 tuổi
- Có máu trong phân
- Sút cân ngoài ý muốn
- Sờ thấy u bụng hay trực tràng
- Có các triệu chứng về đêm (đau hay tiêu chảy)
- Thiếu máu
- Sốt
- Báng bụng
- Tiền sử gia đình ung thư đại tràng/ bệnh viêm ruột mạn
Nguyên nhân hội chứng ruột kích thích
Nguyên nhân hội chứng ruột kích thích chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra yếu tố cảm xúc, chế độ ăn uống và thuốc có ảnh hưởng trực tiếp đến các triệu chứng thuộc bệnh tiêu hóa.
Có thể nói, hội chứng ruột kích thích là một bệnh do sự kết hợp từ các yếu tố sinh lý và tâm lý xã hội. Những tác nhân này cũng kích thích bệnh tái phát hoặc trở nên nghiêm trọng hơn.(3)
1. Căng thẳng
Căng thẳng là một nguyên nhân thường thấy ở các bệnh liên quan đến bệnh tiêu hóa bao gồm hội chứng ruột kích thích. Khi một người bị căng thẳng, hệ thần kinh trung ương sẽ thông qua hệ thần kinh thực vật để làm giảm chức năng dạ dày và đường ruột. Vì thế, căng thẳng được xem là nguyên nhân khiến bạn tăng cao rủi ro bị hội chứng ruột kích thích.
2. Nội tiết tố
Rối loạn nội tiết tố là nguyên nhân gây ra hội chứng ruột kích thích có liên quan sự thay đổi bất thường hormone. Nội tiết tố là nguyên nhân thuộc nhóm yếu tố tâm lý xã hội, tạo cơ hội để người bệnh dễ bị hội chứng ruột kích thích. Nội tiết tố là tập hợp các tuyến sản xuất hormone ở người, có chức năng cân bằng sự trao đổi chất, duy trì và phát triển các chức năng tình dục, sinh sản, mô.
Rối loạn nội tiết tố gây ra sự thay đổi bất thường hormone, từ đó gây ra việc rối loạn chức năng hệ tiêu hóa, tăng cao khả năng bị thay đổi nhu động ruột dẫn đến hội chứng ruột kích thích.
3. Thực phẩm
Thực phẩm được xem là nguyên nhân chính gây ra hội chứng ruột kích thích. Những thực phẩm hỏng hoặc không phù hợp với cơ thể người bệnh sẽ kích thích dạ dày và ruột già. Những kích thích này sẽ gây ra tăng nhu động ruột, gây hội chứng ruột kích thích.
4. Tiền sử gia đình có người bị bệnh
Tiền sử gia đình có người bị bệnh tiêu hóa cũng là một yếu tố làm tăng cao nguy cơ nhạy cảm của đường ruột, khiến bạn dễ bị hội chứng ruột kích thích hơn những người khác.
Yếu tố này không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra IBS nhưng nếu bạn có người nhà có bệnh sử bị hội chứng ruột kích thích, bạn cần ý thức bảo vệ tốt sức khỏe hệ tiêu hóa của mình.
Bệnh ruột kích thích có thể xảy ra ở mọi đối tượng thuộc bất cứ độ tuổi nào. Tuy nhiên, phổ biến hơn ở nhóm người từ 20 – 50 tuổi. Hơn nữa, phụ nữ có khả năng dễ bị hội chứng ruột kích gấp đôi nam giới.
Những nguyên nhân khiến bạn tăng nguy cơ bị hội chứng ruột kích thích:
- Thường xuyên bị căng thẳng, lo lắng
- Gặp các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu
- Có bệnh sử hoặc đang bị nhiễm trùng đường tiêu hóa nặng
- Có chế độ ăn uống không điều độ, không khoa học hoặc người có thói quen bỏ bữa, nhịn ăn
- Người có người nhà từng bị hội chứng ruột kích thích
Phương pháp chẩn đoán ruột kích thích
Hội chứng ruột kích thích được chẩn đoán trước tiên thông qua các triệu chứng lâm sàng của từng người bệnh. Trong quá trình chẩn đoán lâm sàng, bác sĩ sẽ cần bạn người bệnh cung cấp tình trạng sức khỏe của bản thân và gia đình. Dựa vào những thông tin này, bác sĩ sẽ tiếp tục chỉ định các xét nghiệm phù hợp khác. Trên thực tế, chẩn đoán hội chứng ruột kích thích là một chẩn đoán lâm sàng, dựa trên triệu chứng và việc loại trừ các bệnh lý thực thể tại đường tiêu hóa, bệnh nhân không có các dấu hiệu báo động kể trên, kèm theo các xét nghiệm bình thường.
1. Nội soi tiêu hóa
Nội soi tiêu hóa là phương tiện chủ yếu để chẩn đoán các bệnh lý ở đường tiêu hóa. Nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng và nội soi đại trực tràng sẽ được bác sĩ chỉ định dựa trên triệu chứng hiện tại và bệnh sử của người bệnh. Sinh thiết sẽ được thực hiện nếu bác sĩ thấy những tổn thương nghi ngờ/ xác định qua nội soi.
2. Xét nghiệm
Xét nghiệm là phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng để tìm ra nguyên nhân gây ra hội chứng ruột kích thích.
Có những loại xét nghiệm liên quan đến chẩn đoán hội chứng ruột kích thích gồm:
- Xét nghiệm máu nhằm loại trừ rối loạn do cơ thể nhạy cảm với protein, loại trừ những rối loạn do bệnh lý toàn thân khác
- Xét nghiệm phân nếu người bệnh có triệu chứng tiêu chảy, nhằm mục đích kiểm tra trong phân có vi khuẩn hoặc ký sinh trùng hay không, xét nghiệm calprotectin phân nếu bình thường nghĩ tới hội chứng ruột kích thích
- Xét nghiệm không dung nạp lactose
Điều trị hội chứng ruột kích thích
Điều trị hội chứng ruột kích thích tập trung nhiều vào chế độ ăn và dinh dưỡng, kết hợp với uống thuốc điều trị triệu chứng nổi trội và thay đổi lối sống khoa học để phục hồi và cải thiện chức năng đại tràng.
IBS có phác đồ điều trị tập trung vào các triệu chứng cụ thể mà mỗi người bệnh gặp. Vì thế, bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc dựa theo triệu chứng bệnh, đồng thời, hướng dẫn người bệnh về chế độ dinh dưỡng, các chất cần bổ sung và những loại thực phẩm, các chất cần tránh do gây dị ứng nếu có.
Những loại thuốc thường được sử dụng trong quá trình điều trị hội chứng ruột kích thích gồm:
- Thuốc chống co thắt
- Thuốc điều trị tiêu chảy
- Thuốc điều trị táo bón
- Các thực phẩm chức năng bổ sung chất xơ
- Thuốc an thần, giảm lo âu
- Lợi khuẩn đường ruột
Ngoài ra, người bệnh còn cần thực hiện theo chế độ ăn phù hợp, bổ sung nhiều chất xơ đến từ rau củ quả. Đồng thời, hạn chế tối đa các thực phẩm có chứa nhiều gluten như lúa mì, yến mạch, ngũ cốc. Đối với người có kết quả dị ứng với protein trong những loại thực phẩm này cần loại bỏ hoàn toàn ra khỏi thực đơn của mình.
Người bệnh IBS được khuyến khích ăn theo chế độ FODMAP thấp để ổn định ruột già và cải thiện sức khỏe hệ tiêu hóa. Đây là chế độ kiêng ăn các loại thực phẩm là carbohydrate chuỗi ngắn như táo, dưa hấu, hoa quả đóng hộp nói chung, sữa tươi có lactose, phô mai, sữa chua, fructose và các loại trái cây có lượng fructose cao, mật ong, các loại cây họ đậu, củ dền, bông cải xanh, lúa mì và các loại đồ uống có cồn.
Hội chứng ruột kích thích có nguy hiểm không?
Hội chứng ruột kích thích không phải là một bệnh nguy hiểm. Các ca bệnh IBS thường được phát hiện ở mức độ nhẹ, người bệnh có những triệu chứng là cơn đau bụng tái phát và rối loạn đại tiện, ngoài ra rất hiếm các trường hợp ảnh hưởng nghiêm trọng đến thể chất.
Ở một số trường hợp nhẹ, bệnh cũng có thể tự khỏi mà không cần điều trị bằng thuốc, chỉ cần điều chỉnh chế độ dinh dưỡng. Vì vậy, khi nghi ngờ bị hội chứng ruột kích thích hoặc được chẩn đoán bệnh, bạn không nên căng thẳng hay lo lắng vì điều này sẽ khiến cho triệu chứng của bạn trở nên nặng hơn.
Dù vậy, người bệnh cũng không được chủ quan và nghiêm túc điều trị bệnh để không làm các triệu chứng nặng thêm và kéo dài, ảnh hưởng đến những cơ quan trong hệ tiêu hóa khác. Người bệnh cũng cần được sự thăm khám và tư vấn của bác sĩ để loại trừ những bệnh lý thực thể nguy hiểm ở đường tiêu hóa, trước khi yên tâm đó là hội chứng ruột kích thích – một loại bệnh lành tính.
Cách phòng ngừa hội chứng ruột kích thích
Cách phòng tránh hội chứng ruột kích thích tối ưu nhất hiện nay là bảo vệ sức khỏe tiêu hóa và phòng tránh tất cả các bệnh liên quan đến tiêu hóa. Nguyên nhân chính xác dẫn đến bệnh IBS vẫn chưa được xác định nên cần giữ hệ tiêu hóa ở tình trạng ổn định, hạn chế nguy cơ mắc các bệnh liên quan bao gồm hội chứng ruột kích thích.
Điều quan trọng nhất trong việc chủ động phòng tránh hội chứng ruột kích thích và các bệnh tiêu hóa khác là chế độ dinh dưỡng và thói quen sống. Những lưu ý bạn cần biết để cải thiện chất lượng dinh dưỡng trong bữa ăn:
- Hạn chế tối đa bỏ bữa ăn, ăn uống không điều độ
- Nên ăn chậm, không nên ăn quá nhanh
- Hạn chế ăn các thực phẩm cay nóng nhiều, dầu mỡ và các thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn
- Hạn chế rượu bia và đồ uống có gas
- Những loại trái cây có hàm lượng fructose cao cần ăn có kiểm soát. Không nên ăn quá 240g mỗi ngày
Hội chứng ruột kích thích là một bệnh tiêu hóa phổ biến, liên quan đến sự rối loạn xảy ra ở đường tiêu hóa, đặc trưng bởi tình trạng đau bụng tái phát và thay đổi thói quen đại tiện, dẫn đến nhiều bất tiện trong cuộc sống hằng ngày. Phương pháp điều trị chính là điều trị triệu chứng kết hợp chế độ dinh dưỡng phù hợp với cơ thể từng người.