Bệnh xơ gan là gì? Ai dễ bị xơ gan nhất?

Bệnh xơ gan được coi là một trong "tứ chứng nan y". Đặc biệt là với thói quen uống bia rượu, tỷ lệ người nhiễm virus viêm gan cao, vấn nạn thực phẩm bẩn hiện nay thì xơ gan đang ngày càng trở thành một căn bệnh phổ biến. Để hiểu thêm xơ gan là gì, triệu chứng và tác hại của xơ gan chúng ta hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Xơ gan là gì?

Xơ gan xảy ra nhằm phản ứng với tổn thương gan của bạn. Mỗi khi gan bị thương, nó sẽ tự sửa chữa, các tế bào khỏe mạnh trên gan sẽ bị thay thế bởi những mô xơ, sẹo và hình thành nên các nốt tân sinh. Khi các mô sẹo ngày càng nhiều, chức năng gan suy giảm, gan không thể thực hiện được những hoạt động bình thường của nó nữa.

Gan thực hiện một số chức năng cần thiết, bao gồm giải độc các chất độc hại trong cơ thể, làm sạch máu và tạo ra các chất dinh dưỡng quan trọng. Tuy gan làm việc khá nặng nhọc nhưng khi có bệnh thì gan thường "tự xử", khi gan bị tổn thương, mô khỏe mạnh còn lại vẫn có thể đối phó với các hoạt động trao đổi chất hàng ngày, không phát ngay các tín hiệu cho biết gan đang bị tổn thương, vì vậy không dễ phát hiện bệnh gan. Các triệu chứng đáng kể chỉ xảy ra khi tổn thương gan đã vượt quá 70%.

Có khoảng 80 -90% bệnh nhân bị ung thư gan từng trải qua các giai đoạn bệnh ban đầu từ viêm gan mãn tính, xơ gan rồi đến ung thư gan. Vì thế, quy trình của người ung thư gan được xem là chỉ gói gọn trong "3 bước": Viêm gan - Xơ gan và Ung thư gan. Xơ gan mất bù là thuật ngữ dùng để mô tả sự phát triển của các biến chứng cụ thể do những thay đổi do xơ gan gây ra, có thể đe dọa đến tính mạng.

Các tổn thương gan do xơ gan thường không thể hồi phục như cũ được, nhưng nếu xơ gan được chẩn đoán sớm và nguyên nhân được xử lý, thì có thể hạn chế các tổn thương gan mới.

Hình ảnh so sánh gan lành và gan bị bệnh.

Các triệu chứng của bệnh xơ gan

Như trên đã nói, rất khó phát hiện sớm các bệnh lý về gan, do đó ở giai đoạn đầu các triệu chứng của bệnh nhân xơ gan đều khá mờ nhạt. Nhưng khi nhiều mô sẹo thay thế cho mô khỏe mạnh và chức năng gan suy giảm, bạn có thể có các triệu chứng sau:

Xơ gan giai đoạn đầu

Xơ gan giai đoạn đầu hay thường được gọi là xơ gan còn bù. Giai đoạn xơ gan còn bù là khoảng thời gian khi người bệnh vừa chuyển từ bệnh viêm gan mạn tính sang bệnh xơ gan. Ở giai đoạn này, do khả năng bù trừ tốt nên các phần gan khỏe mạnh sẽ "gánh" thêm công việc của các phần gan bị tổn thương, bệnh nhân ít có biểu hiện tình trạng suy giảm chức năng gan. Chính vì vậy các triệu chứng xơ gan trong giai đoạn này thường nghèo nàn, người bệnh có thể biểu hiện như:

• Bệnh nhân cảm thấy khó chịu bên trong, ăn không tiêu, đầy bụng, khó tiêu, rối loạn tiêu hóa.
• Cơ thể mệt mỏi, có thể bị sốt nhẹ vào buổi chiều.
• Vùng hạ sườn phải có những cơn đau không thường xuyên với mức độ tăng dần theo thời gian.
• Nước tiểu có màu vàng đậm
• Gan to lách to
• Xuất hiện các mao mạch hình sao ở lưng, ngực, bàn tay, chân mẩn đỏ.
• Lông ở nách và bộ phận sinh dục thưa dần.
• Móng tay khô, trắng, nam giới tinh toàn teo nhẽo, vú teo. Ở nữ suy giảm ham muốn tình dục có thể có hiện tượng vô kinh, ở nam suy giảm ham muốn tình dục có thể liệt dương.
• Giai đoạn xơ gan còn bù diễn ra ổn định lâu dài trong nhiều năm nhưng thường tiến triển nặng dần theo từng đợt. Bệnh có thể phát triển nhanh chóng nếu gặp điều kiện thuận lợi.

Xơ gan giai đoạn cuối

Giai đoạn xơ gan mất bù thường còn gọi là xơ gan giai đoạn cuối, là giai đoạn mà gan đã bị suy nhược trầm trọng gần như mất khả năng hoạt động. Sở dĩ giai đoạn này còn có tên gọi là mất bù bởi vì các tế bào gan lúc này đã không còn khả năng phục hồi bù lại cho những tế bào đã bị xơ hóa. Trong giai đoạn này, 80% đến 90% cấu trúc của gan đã bị các tổ chức xơ phá hoại và không còn khả năng phục hồi. Người bệnh sẽ có những triệu chứng sau:

• Sức khỏe giảm sút rõ rệt, rối loạn tiêu hóa nặng nề, đi đại tiện ra phân màu đen.
• Một hoặc cả hai chân bị phù, mềm, khi ấn vào có vết lõm, để từ 1 đến 2 phút sau vết lõm mới biến mất.
• Bụng to lên do ứ đọng dịch cổ trướng. Nếu dịch quá nhiều có thể chèn lên các động mạch, làm giãn, vỡ dây tĩnh mạch thực quản, khiến bệnh nhân chảy máu ồ ạt mà chết.
• Xuất hiện hiện tượng hoàng đản, da ban đầu có thể vàng nhẹ, sau đó ngày càng vàng đậm lên, màu vàng ở lòng bàn tay sau đó lan ra da toàn thân.
• Người bệnh có thể bị hôn mê, nửa tỉnh nửa mơ do gan không thể lọc được amoniac khiến não bị nhiễm độc làm bệnh nhân rơi vào tình trạng lúc ngất, lúc tỉnh.
• Chức năng nội tiết của cơ thể cũng bị ảnh hưởng, nam giới biểu hiện xơ gan điển hình như có thể bị teo tinh hoàn, vú to lên, giảm ham muốn tình dục, nữ giới thường bị rối loạn kinh nguyệt hoặc mất kin
• Người bệnh có thể có những rối loạn về tinh thần như mất khả năng tập trung, rối loạn giấc ngủ. Nếu bệnh diễn tiến nặng, người bệnh sẽ bị kích động, vật vã rồi dần dần bị hôn mê có thể dẫn đến tử vong.

Giai đoạn này, chức năng gan đã suy giảm nghiêm trọng. Việc hỗ trợ điều trị chủ yếu tập trung vào giảm đau đớn cho bệnh nhân, hỗ trợ điều trị triệu chứng bằng các thuốc giảm đau, lợi tiểu, giảm phù…

Đối tượng dễ mắc xơ gan

Xơ gan là căn bệnh khó phát hiện ở giai đoạn đầu, chỉ đến khi bệnh nặng mới xuất hiện những triệu chứng điển hình, do đó việc hỗ trợ điều trị bệnh xơ gan gặp nhiều khó khăn hơn bao giờ hết. Những đối tượng có nguy cơ mắc xơ gan cao cần có ý thức và chủ động đi khám nhằm tầm soát bệnh sớm. Đó là những đối tượng:

• Người mắc hoặc có các vấn đề về gan như gan nhiễm mỡ, viêm gan do rượu, viêm gan virus, nóng gan...
• Người nghiện rượu hoặc do tính chất công việc thường xuyên phải uống rượu, bia.
• Người thừa cân béo phì hay những người thường xuyên ăn những món có nhiều chất béo.

Nguyên nhân gây xơ gan

Các nguyên nhân gây bệnh xơ gan.

Hiện nay, có một số nguyên nhân chính được xác định là thủ phạm gây ra bệnh xơ gan:

• Đồ uống có cồn: Rượu, bia và những đồ uống có cồn có thể nói là nguyên nhân chính gây nên những vấn đề về gan, đặc biệt trong những loại rượu tự nấu không tinh khiết có nhiều chất độc hại gây tổn thương nghiêm trọng lên các tế bào gan. Nếu uống quá nhiều rượu bia hay đồ uống có cồn nói chung trong một thời gian dài, sẽ xuất hiện bệnh gan nhiễm mỡ, sau đó tiến triển thành xơ gan. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nếu tiêu thụ khoảng 40-60ml rượu/ngày, nguy cơ xơ gan hơn người không uống rượu tăng gấp 6 lần; người uống khoảng 60-80 ml rượu/ngày, nguy cơ xơ gan tăng 14 lần. Gần 60% số người nghiện rượu mãn tính mắc bệnh gan nhiễm mỡ, 20%-30% sẽ phát triển thành xơ gan.
• Bệnh truyền nhiễm do virus: Viêm gan B và C sau một thời gian dài không được hỗ trợ điều trị hoặc điều trị không đúng cách có thể là cơ hội để xơ gan phát triển. Dữ liệu nghiên cứu cho thấy, 15%-20% bệnh nhân bị viêm gan sẽ bị xơ gan trong vòng 6 năm, 10%-15% bệnh nhân bị xơ gan phát triển thành ung thư gan. Trong số bệnh nhân xơ gan và ung thư gan, 80% -90% người có nguy cơ mang virus viêm gan B. Nếu không được điều trị, khoảng 90% bệnh nhân sẽ tử vong do xơ gan hoặc ung thư gan trong 30 - 50 năm sau.
• Nhiễm ký sinh trùng: Do thói quen ăn uống không đảm bảo vệ sinh, không kiểm soát tốt nguồn gốc thực phẩm và cách chế biến các món ăn có nguy cơ nhiễm ký sinh trùng cao, nhiều người ăn phải ký sinh trùng. Ký sinh trùng trong thực phẩm sống, đặc biệt là bệnh sán lá gan khi xâm nhập vào cơ thể sẽ kích thích sự tăng sinh mô liên kết xơ trở thành bệnh sán lá gan, nó có thể gây tăng huyết áp tĩnh mạch, tạo thành bệnh xơ gan do sán.
• Xơ gan do ứ mật: Mật đọng lại do viêm, tắc hay sỏi mật sẽ có những ảnh hưởng tiêu cực lên lá gan cũng như các tế bào gan và từ đó có thể khiến gan bị xơ.
• Béo phì: Béo phì là một trong những nguyên nhân gây nên bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Bệnh này xảy ra khi quá nhiều chất béo tích tụ trong tế bào gan. Mặc dù khoa học chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây bệnh thực sự, nhưng có thể đây là bệnh liên quan đến rối loạn chuyển hóa, huyết áp cao, lượng triglyceride cao thường xảy ra khi béo phì. Khi gan chứa quá nhiều chất béo còn có thể dẫn đến xơ gan, suy gan. Cho dù người trên 40-50 tuổi thường dễ mắc bệnh hơn, nhưng không loại trừ những thanh thiếu niên béo phì cũng có khả năng bị bệnh.
• Nước ngọt: Nước ngọt nhiều đường dễ gây béo phì, do đó cũng ảnh hưởng đến gan. Một nghiên cứu cho thấy người uống từ một món nước ngọt trở lên mỗi ngày dễ bị gan nhiễm mỡ hơn người hoàn toàn không uống. Nguy cơ này càng cao hơn ở người đã bị béo phì, quá cân.
• Thuốc chứa Acetaminophen: Acetaminophen liều cao có thể gây suy gan, thậm chí tử vong. Không nên uống quá liều thuốc có chứa Acetaminophen, tốt nhất chỉ nên uống duy nhất một loại thuốc có chứa thành phần này. Đây là thành phần có trong rất nhiều thuốc, kể cả thuốc chữa cảm ho.
• Bệnh di truyền: Một số điều kiện di truyền cũng dẫn tới bệnh gan, ví dụ như bệnh hemochromatosis gây tích tụ sắt trong cơ thể, dẫn tới xơ gan, suy gan. Ngoài ra, bệnh tích tụ đồng không chỉ hại gan mà còn tác động tới não, nội tạng khác. Tuy nhiên, các bệnh này đều có thể chữa trị.
• Bệnh tự miễn: Khi hệ miễn dịch của cơ thể nhận nhầm và tấn công vào gan sẽ gây ra viêm gan tự miễn. Không rõ nguyên nhân gây tình trạng này nhưng có thể do di truyền. Bệnh này thường ảnh hưởng phụ nữ, đặc biệt ở những người bị các bệnh tự amiễn khác. Xơ gan mật cũng là bệnh tự miễn ảnh hưởng phụ nữ. Hai bệnh này có thể gây xơ gan, suy gan nếu không được chữa trị.
• Hút thuốc: Hút thuốc làm tăng nguy cơ ung thư gan, xơ gan. Hóa chất độc trong khói thuốc có thể gây sưng viêm, xơ gan, tăng sản xuất cytokines, hóa chất làm tăng sưng viêm, gây hại tế bào gan. Người bị viêm gan B và C hút thuốc còn làm tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào gan.
• Xuất huyết tiêu hóa: Khi xơ gan đến giai đoạn nặng, máu đi qua gan sẽ bị cản trở và làm tăng áp lực tĩnh mạch cửa và hệ nối cửa chủ. Ngoài ra, tĩnh mạch phình dạ dày và tĩnh mạch thực quản cũng do đó mà bị suy giảm. Trong trường hợp các tĩnh mạch này bị giãn quá mức bình thường sẽ bị vỡ, khiến cho người bệnh nôn ra máu, hoặc nếu như vỡ máu sẽ chảy xuống dạ dày theo đường thực quản, thông qua ruột non và ruột già dẫn đến triệu chứng đi đại tiện ra phân màu đen. Nếu xuất hiện trường hợp này, người bệnh gan cần phải được đưa đi cấp cứu ngay, nếu không sẽ có thể nguy hiểm đến tính mạng.

Điều trị bệnh xơ gan

Y học hiện đại chưa có thuốc hỗ trợ điều trị đặc hiệu nhằm hồi phục các tế bào gan bị chai hóa. Mục đích của hỗ trợ điều trị bệnh xơ gan hiện nay chỉ là nhằm giảm các biến chứng, hạn chế sự phát triển của các tế bào bị chai hóa mà thôi.

Để điều trị bệnh xơ gan thường dựa vào nguyên nhân gây bệnh, chính vì thế bệnh nhân cần xác định nguyên nhân gây ra bệnh xơ gan của mình là gì và từ đó hạn chế, ngăn ngừa các nguyên nhân đó, tránh để tình trạng bệnh thêm nặng. Nếu tại giai đoạn sớm của xơ gan, giảm thiểu tối đa tổn thương tại gan là mục tiêu hàng đầu.

• Điều trị xơ gan do rượu: Bệnh nhân mắc xơ gan do uống quá nhiều rượu nên dừng việc uống rượu. Nếu việc ngừng uống rượu là quá khó đối với bệnh nhân, bác sĩ có thể tư vấn liệu trình cai rượu.
• Giảm cân: Nếu bệnh nhân xơ gan không do rượu mà do gan nhiễm mỡ, tình trạng bệnh có thể cải thiện nếu bệnh nhân giảm được cân và kiểm soát được lượng đường huyết.
• Thuốc điều trị bệnh gan: Một số thuốc có thể làm ngăn ngừa quá trình tổn thương tế bào gan do viêm gan B và viêm gan C.
• Thuốc kiểm soát triệu chứng xơ gan: Một số thuốc có thể làm chậm quá trình diễn biến bệnh xơ gan.

Bệnh xơ gan hay xảy ra biến chứng. Một số biến chứng thường gặp:

• Dịch cơ thể tăng cao: Chế độ ăn ít Natri và thuốc có thể ngăn ngừa việc tăng dịch trong cơ thể để kiểm soát phù. Chọc dịch ổ bụng có thể được sử dụng đến nếu bệnh nhân phù quá nặng.
• Tăng áp lực tĩnh mạch cửa.
• Nhiễm trùng: Kháng sinh sẽ được sử dụng cho bệnh nhân bị nhiễm trùng.
• Nguy cơ phát triển thành ung thư gan.
• Bệnh não gan.

Bên cạnh đó, bệnh nhân cần được nghỉ ngơi nhiều, tránh vận động mạnh và làm việc quá sức, dùng thuốc theo chỉ định của các bác sĩ. Trường hợp xuất hiện hiện tượng cổ trướng nhiều, bệnh nhân nên nhập viện để hỗ trợ điều trị hàng ngày và thuận tiện cho theo dõi điện giải đồ trong máu hàng ngày.

Bệnh nhân xơ gan cần thiết lập cho mình một chế độ ăn uống cũng như sinh hoạt thật hợp lý, hạn chế những món ăn chứa nhiều dầu mỡ, những món nhiều cholesterol, tăng cường chất xơ trong khẩu phần ăn, ăn uống đầy đủ các dưỡng chất. Sinh hoạt khoa học, hạn chế thức khuya, tập thể dục đều đặn và giữ cho tinh thần thật thoải mái.

Để hạn chế căn bệnh xơ gan nguy hiểm này, chúng ta cần:

• Thực hiện tốt các biện pháp phòng chống lây nhiễm virus viêm gan
• Hạn chế dùng các loại đồ uống có cồn
• Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng
• Phòng chống nhiễm sán là gan
• Hỗ trợ điều trị triệt để các bệnh đường mật
• Dùng các loại thuốc theo chỉ định của bác sĩ
• Kiểm tra gan định kì

Dấu hiệu sớm của bệnh xơ gan