Các nhà khoa học đã khám phá ra bí ẩn của những người sống sót sau khi bị sét đánh. Khi sét đánh vào đám đông, nó chỉ trúng vào một người nào đó. Tại sao vậy? Người "được chọn" khác gì với những người khác? Cơ thể của người đó về sau thay đổi ra sao? Tại sao sét làm một số người giảm sút trí nhớ, còn ở một số khác lại xuất hiện những khả năng siêu tự nhiên? Những nghiên cứu mới đây đã cho phép giải đáp một số, nhưng không phải là tất cả các bí ẩn từ giông tố.
Sét là một trong những hiện tượng xảy ra thường xuyên nhất trong tự nhiên. Thống kê cho thấy mỗi năm có khoảng 250.000 người bị sét đánh.
Nhiều người chết, nhưng cũng không ít trường hợp sống sót kỳ diệu sau khi bị sét đánh.
Theo Tổng cục Khí tượng thủy văn, mỗi năm Việt Nam hứng chịu 2 triệu cú sét - (Ảnh: T.T.D).
Dù vậy, theo Live Science, người sống sót sau khi bị sét đánh có thể gặp phải nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cả về thể chất lẫn tinh thần.
Về mặt thể chất, sét có thể gây ra các vết bỏng trên da người, thường được gọi là "hoa sét" Lichtenberg - những dấu hiệu tạm thời trên da do mạch máu bị tổn thương và chảy dịch vào mô xung quanh.
Ngoài ra, những người bị sét đánh cũng có thể trải qua ngừng tim và ngừng thở do sét ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống tim mạch và thần kinh. Sét còn có thể gây tổn thương não, mất trí nhớ và co giật.
Nhưng sét không giết chết tất cả các nạn nhân. Tia sét xuyên qua cơ thể người trong một phần nhỏ của giây và khoảng 90% người bị tấn công vẫn sống sót.
Về mặt tâm lý, những người sống sót sau sét đánh có thể mắc chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế sau chấn thương, gặp các vấn đề về tâm trạng và cảm xúc lâu dài. Các nhà nghiên cứu chỉ ra những vấn đề về thần kinh và cơ bắp có thể kéo dài và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của nạn nhân bị sét đánh.
Sét đánh cũng có thể khiến nạn nhân thủng màng nhĩ do sóng áp suất, làm tê liệt hệ hô hấp hoặc gây bỏng thứ phát do tóc hoặc quần áo bốc cháy.
Chúng săn đuổi chúng ta
Xác suất sét đánh trúng một người dường như không lớn: tối đa là 1/600.000. Nhưng khả năng đó tăng theo từng năm - số người bị sét đánh ngày càng tăng lên. Mặc dù bản thân sét phóng không thường xuyên hơn - vẫn khoảng 8 triệu lần mỗi ngày. Ở Mỹ, các hãng bảo hiểm thống kê số nạn nhân bị sét đánh, trung bình mỗi năm khoảng 600 người. Hiện tại con số này đã thay đổi đáng kể - tăng tới 1.500 người. Vậy có phải sét săn lùng con người như những con thú săn con mồi?
Đôi khi thực tế có thể so sánh sét với một “cơ thể sống”. Một giáo sư đã đánh giá sét như sau: “Những mũi chống sét dày đặc không làm sét lúng túng. Khi con đường thông thường đã bị chặn kín, sét tiến tới mục tiêu từ dưới, nó có đường vòng trong lòng đất”. Nhưng cho đến giờ người ta không hiểu được cái gì thu hút “cơ thể sống” này tới một cơ thể sống khác là con người. Có những nhà khoa học thậm chí nghiêm túc cho rằng đó là do... testosteron - hormone sinh dục nam. Họ không tìm thấy cách giải thích khác bởi 86% những người bị sét đánh là đàn ông, nhưng lực hấp dẫn của hormone này ở chỗ nào thì họ lại không giải thích, mặc dù khẳng định: trong đám người sét nhất định chọn người có lượng testosteron cao hơn.
Mồ hôi sôi lên, giày bị cháy thành than
Một điều không kém bí ẩn là tác động của sét khi nó xuyên qua cơ thể. Tưởng như điện tích hàng chục triệu von và dòng điện hàng trăm ngàn amper sẽ phải giết chết con người trong khoảnh khắc. Nhưng một số người không hiểu sao lại sống sót, mà không phải chỉ có một vài người như vậy. Ở Mỹ con số này là gần 900 người/năm. Đó là thông báo của Hội Những người sống sót sau khi bị sét và dòng điện đánh (LS&ESSI).
Theo bác sĩ thần kinh Nelson Hendler (Mỹ), những người này rất muốn để người ta nghiên cứu họ, nhưng ít ai lao vào vấn đề này vì cho rằng sét và dây dẫn trần hoạt động như nhau. Hóa ra là không phải như vậy. Đôi khi sét không để lại dấu vết gì trên cơ thể, nhưng lại xuyên qua các bộ phận bên trong. Hoặc ngược lại, sượt qua bên ngoài nhưng làm cháy áo quần và giày. Đã có trường hợp khi trên cơ thể người mồ hôi sôi lên, tạo ra đám mây hơi bao bọc xung quanh. Những đồng xu trong túi quần một người bị nóng chảy ra, biến thành một cục đồng, ở một người khác chiếc răng vàng bị chảy, người khác nữa bị chảy chiếc dây chuyền trên cổ và khóa kéo trên quần... Nhưng tất cả họ đều sống sót.
Các dây thần kinh “cháy” như dây dẫn
Những nghiên cứu cho thấy con người thoát chết bởi vì mặc dù luồng điện phóng có công suất lớn khủng khiếp nhưng chỉ “xuyên” qua cơ thể trong vòng vài phần triệu giây. Và không phải lúc nào cũng kịp đốt cháy. Cường độ tác động phụ thuộc vào trở kháng của các cơ quan và mô, trung bình khoảng 700 OHM. Số OHM càng lớn, hậu quả càng nặng nề.
Theo bà Mary Enn Kuper, nhà nghiên cứu các chấn thương do sét và chuyên gia hồi sức của Mỹ, mạch điện của chúng ta - những sợi thần kinh, bị “cháy” đầu tiên. Trong trường hợp nhẹ nhất vỏ bảo vệ của các sợi này, về bản chất giống như lớp cách ly ở các dây dẫn, bị tổn thương. Tỉnh lại sau cơn sốc, nạn nhân thậm chí có thể không cảm thấy những thay đổi. Đôi khi tác động chỉ thể hiện sau vài tháng, khi các sợi thần kinh bắt đầu “đoản mạch” và tạo ra những chỗ tiếp xúc ở nơi lẽ ra không cần có. Điều đó giải thích một số vấn đề ở những người sống sót.
Thực tế nhiều thành viên của LS&ESSI than phiền về sự định hướng cử động kém, chứng co giật, ù tai, đôi khi không kiểm soát được tiểu tiện, trở nên cáu gắt hơn. Một người đàn ông bị sét đánh thậm chí còn cạo trọc đầu, không phải vì đó là mốt mà do không chịu nổi việc tóc thường xuyên “lay động”.
Nhưng cũng có những tác động tích cực được ghi nhận. Một người tên Ian Glovache từ Cộng hòa Séc cho biết về sự hồi phục đáng kinh ngạc khả năng tình dục đã mất đi trước khi bị sét đánh. Theo bà Mary Enn, có thể ở anh ta đã xảy ra sự “đoản mạch” trong tủy sống và xuất hiện sự liên kết có tác dụng khôi phục việc truyền các sung thần kinh đảm trách sự cương cứng.
Phomai chảy
Có trường hợp sét đánh thẳng vào đầu. Khi đó hậu quả rất nghiêm trọng, từ nổ mắt, hôn mê và tê liệt hoàn toàn đến những hành vi cư xử lạ lùng. Một trong những bệnh nhân của tiến sĩ Hedler sau khi bị sét đánh đã “hồi tưởng” lại tuổi thơ và có hành vi như một đứa bé 2 tuổi. Người khác thì bị mất trí nhớ ngắn hạn, còn anh ta phải ghi ra giấy việc để đồ vật của mình ở đâu, nếu không sẽ không thể tìm thấy chúng. Ảnh chụp cộng hưởng từ cho thấy sét ngắt một phần đáng kể não của những người này. Nhưng thường những tổn thương bị ở từng điểm và cùng một lúc ở vài chỗ. Các nhà nghiên cứu thậm chí có thuật ngữ “đầu phomai Thụy Sỹ”, với nghĩa là những chỗ bị tổn thương nằm phân tán, như các lỗ hổng trên phomai cứng. Không ai có thể nói trước “các lỗ hổng” xuất hiện ở đâu, nhưng rõ ràng những bất thường phụ thuộc vào vị trí của chúng.
Ông Harold Dean ở bang Missouri trở nên nổi tiếng vì ông không có cảm giác lạnh nữa. Thậm chí mùa đông ông chỉ mặc áo phông. Chị Elen Vard ở Anh thì lại có cái mũi thính như mũi... chó. Theo mùi, chị có thể tìm thấy các vật mà trước đó có người đã sờ vào. Còn Hunter Lunge ở Berlin lại có được khả năng toán học đáng kinh ngạc: nhân nhẩm những số sáu chữ số. Nói một cách khác sét có thể biến con người trở nên giống cơ thể đột biến. Nhưng thú vị hơn là hóa ra trong não người còn tiềm ẩn những khả năng để hoàn thiện.
Cầu chì mất tác dụng
Có một số người sau khi bị sét đánh đã có thể nhìn xuyên qua người khác. Một phụ nữ có thể xóa các sọc từ trên thẻ tín dụng và các vé tàu xe bằng cách sờ tay vào. Bà bị tổn thương một vài chỗ ở phần trán trong não. Một người đàn ông bị “lỗ hổng” ở phần thái dương trái nói rằng anh ta cảm thấy bức xạ điện từ. Trên thực tế anh xác định được trong dây dẫn đang có dòng điện hay không.
Thử nghiệm của các nhà khoa học cho thấy việc ngắt một vài phần não, đóng vai trò kiểu như cầu chì, có thể làm tăng khả năng làm việc của não. Nhưng ai biết được những chỗ nối mới hay “đoản mạch” trong mạng lưới thần kinh sẽ dẫn đến hậu quả thế nào? Có vẻ như đôi khi sét có khả năng “hàn” các tiếp điểm, như trong vi mạch của máy tính. Sét không chỉ làm tê liệt hệ thần kinh, mà nó còn làm nảy sinh những khả năng bất thường siêu tự nhiên.
Trí nhớ mất sạch sau sét đánh
Scott Knudsen phục hồi thần kỳ sau khi bị sét đánh - (Ảnh: THE GUARDIAN).
Một trong những người sống sót sau sét đánh là Scott Knudsen, một cao bồi tại Texas (Mỹ). Năm 2023, Scott Knudsen chia sẻ với truyền thông và Cơ quan quản lý khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ (NOAA) về câu chuyện của mình nhằm nâng cao nhận thức của mọi người về sét đánh.
Scott Knudsen nhớ lại tai nạn xảy ra vào năm 2005, đúng ngày thôi nôi con gái anh. Anh đang ẵm con trên tay và vợ đứng kế bên, cạnh chuồng ngựa tổ chức sinh nhật, thì bị sét đánh. Trời hôm ấy xanh trong, nhưng cách đó khoảng 20km lại đang có bão.
Vợ anh bị thương ở mắt và tai, còn con gái anh bị thương nhẹ. Chỉ có Scott Knudsen là bị nặng nhất do tia sét đánh thẳng vào đầu anh. Anh gần như không thể tự di chuyển. Cử động cơ mặt của anh cũng rất khó khăn.
Đặc biệt, kết quả quét não cho thấy nhận thức của anh bị ảnh hưởng nặng. Trí nhớ của Knudsen gần như bị xóa sạch hoàn toàn, bao gồm cả kiến thức về cách thực hiện các kỹ năng cơ bản như đọc, viết. Năm đó, anh 37 tuổi.
Vậy là vợ anh phải dạy lại cho anh đọc và viết. Knudsen nói đùa rằng vợ mình như có thêm một đứa con là anh. Hai người cùng nhau học lại số đếm trên bằng bàn phím điện thoại, xem ca nhạc thiếu nhi trên tivi để học từ vựng.
Anh cũng được học lại những kỹ năng trước đây: học đi, học chăm ngựa, học lái xe… Sau khoảng 3 tháng, Knudsen bắt đầu có tiến bộ.
Sau gần 20 năm có dịp hồi tưởng, Scott Knudsen cho biết khoảng thời gian gặp nạn và hồi phục cho anh hiểu giá trị của gia đình và cuộc sống. Anh cũng đã thành lập một dự án thúc đẩy nhận thức của cộng đồng cao bồi về sét đánh.
Kỷ lục về sét đánh
Sét - hiện tượng có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng. (Ảnh: Alberto Menendez Cervero)
Kỷ lục thế giới về số lần bị thương do sét đánh thuộc về Roy Sullivan, kiểm lâm tại công viên quốc gia Shenandoah, Mỹ. Năm 1942 - 1977, Sullivan bị sét đánh 7 lần. Dù bị bỏng do tóc và quần áo bắt lửa, ông vẫn sống sót sau cả 7 lần gặp nạn. Ông mất ở tuổi 72 do tự tử vào năm 1983. Ý nghĩ tự tử là một triệu chứng khác mà một số người sống sót sau sét đánh gặp phải, họ có thể chịu đau đớn dữ dội và gặp vấn đề về hồi phục sau tai nạn, theo Steve Mashburn, người bị gãy lưng trong một vụ sét đánh năm 1969.
Nhà nghiên cứu bệnh học pháp y Ryan Blumenthal cảnh báo, chỉ khoảng 3% - 5% các trường hợp thương tích do sét đánh là trực tiếp. Chấn thương do tiếp xúc - xảy ra khi một người chạm vào vật khác như cây hoặc nhà bị sét đánh - chiếm thêm 5%.
Chấn thương phổ biến nhất là từ những tia sét ở gần và dòng điện từ mặt đất, tổng cộng chiếm hơn 80%. Trong trường hợp sét gần, nạn nhân đang đứng gần một vật thể bị sét đánh, chịu một phần điện thế "bắn" sang. Trường hợp dòng điện mặt đất cũng tương tự, nhưng xảy ra khi sét đánh vào mặt đất dưới chân nạn nhân. Những sự cố này có thể gây hại cho nhiều đối tượng cùng lúc. "Đây là lý do tại sao có những đàn động vật bị sét đánh toàn bộ", Blumenthal giải thích. 10% - 12% trường hợp thương tích do sét đánh còn lại bắt nguồn từ hiện tượng "luồng hướng lên", xảy ra khi các lực điện mang điện tích dương trên mặt đất bị những đám mây giông mang điện tích âm hút lên.