Khỉ có thể lên kế hoạch cho nhu cầu tương lai giống như con người bằng khả năng tự chủ và tưởng tượng các sự kiện tương lai.
Trong nghiên cứu của mình, Mathias và Helena Osvath thuộc đại học Khoa học nhận thức tại Thụy Điển, là những người đầu tiên cung cấp bằng chứng về khả năng lên kế hoạch trước cho tương lai ở các loài phi nhân. Phát hiện của họ được công bố trực tuyến tuần này trên tạp chí Animal Cognition - Springer.
Lập kế hoạch cho tương lai là một kỹ năng phức tạp được cho rằng chỉ có ở người, và chưa hề được xác minh một cách thuyết phục ở các loài linh trưởng khác. Đối với con người, lên kế hoạch cho nhu cầu tương lai phụ thuộc chủ yếu vào hai khả năng trí tuệ: sự tự chủ, nghĩa là khả năng kìm nén các xu hướng trước mắt vì lợi ích trong tương lai; và khả năng tư duy theo thời gian, nghĩa là kinh nghiệm trí óc khách quan về một sự kiện trong quá khứ hoặc tương lai.
Trong chuỗi bốn thí nghiệm, Mathias và Helena Osvath nghiên cứu liệu tinh tinh và đười ươi có thể gạt qua một bên các xu hướng trước mắt vì nhu cầu trong tương lai hay không. Đó là cơ sở để chứng minh sự tự chủ cũng như khả năng lên kế hoạch trước, chứ không chỉ đơn thuần nhằm đáp ứng các nhu cầu trước mắt qua các hành động vội vàng.
Một chú tinh tinh nhỏ. (Ảnh: National Geographic)
Hai con tinh tinh cái và một con đười ươi đực, thuộc Trạm nghiên cứu linh trưởng của đại học Lund tại vườn thú Furuvik, được cho xem một cái vòi và cách sử dụng nó để lấy nước trái cây. Sau đó người ta dụ chúng bằng các loại trái cây ưa thích bên cạnh cái vòi để kiểm tra khả năng kìm nén lựa chọn phần thưởng trước mắt (trái cây ưa thích) để chọn dụng cụ cho chúng phần thưởng lớn hơn 70 phút sau đó (nước trái cây). Những con khỉ chọn cái vòi nhiều lần hơn trái cây, điều này cho thấy chúng có thể đưa ra quyết định cho nhu cầu tương lai, kể cả khi đối mặt với một phần thưởng trước mắt.
Sau đó một số dụng cụ mới mà những con khỉ chưa hề gặp được đưa ra: một dụng cụ có chức năng tương tự cái vòi, cùng với hai đồ vật nhằm đánh lạc hướng. Một cách có chủ ý, những con khỉ chọn dụng cụ có chức năng tương tự cái vòi, mang nó đến phòng phần thưởng rồi sử dụng một cách thích hợp. Điều này chứng minh rằng chúng chọn dụng cụ đó dựa trên thuộc tính chức năng của nó. Theo các tác giả, đây là dấu hiệu của việc những con khỉ dự đoán một sự kiện tương lai, nghĩa là hình dung ra cách sử dụng dụng cụ mới để lấy nước trái cây.
Một trong các thí nghiệm mang tính quyết định đã loại trừ khả năng học hỏi liên tưởng như lời giải thích cho các kết quả này. Học hỏi liên tưởng đã được đề xuất để giải thích cho các phát hiện trong một số nghiên cứu về khả năng lập kế hoạch ở động vật (chim họ corvid và khỉ), vì vậy các nghiên cứu đó đã không được chấp nhận như bằng chứng về khả năng lập kế hoạch ở các loài phi nhân.