Các nhà nghiên cứu phát hiện nhiều cá thể thuộc ba loài cá trâu sống sót từ năm 1918 tới nay, nhiều khả năng do môi trường biệt lập và thích nghi tiến hóa.
Cá có thể được tìm thấy ở ốc đảo, suối hoặc các vùng nước khác trên sa mạc, thường sống trong hoàn cảnh biệt lập và đặc biệt cho phép chúng thích nghi với môi trường khắc nghiệt. Nghiên cứu công bố trên tạp chí Scientific Reports tập trung vào những loài cá sống trong hồ Apache ở tây nam sa mạc Arizona, gồm cá trâu miệng lớn, cá trâu miệng nhỏ và cá trâu đen. Các loài cá này là thành viên thuộc chi Ictiobus, theo Alec Lackmann, nhà ngư học kiêm đồng tác giả nghiên cứu, Interesting Engineering hôm 5/11 đưa tin.
Một con cá trâu đã sống cả thế kỷ ở hồ Apache. (Ảnh: Đại học Minnesota Duluth)
Để xác định độ tuổi của cá trâu, nhóm nghiên cứu lấy sỏi tai bên trong hộp sọ cá. Sỏi tai là những cấu trúc nhỏ li ti giống đá phát triển liên tục trong suốt cuộc đời của cá, mỗi năm thêm một lớp mới. Giới khoa học có thể đo độ tuổi của cá thông qua phân tích sỏi tai bằng kính hiển vi kép và đếm số lớp giống như vòng cây. Phát hiện hé lộ một số con cá trâu du nhập vào Arizona năm 1918 nhiều khả năng vẫn còn sống ngày nay.
Để xác nhận kết quả, nhóm nghiên cứu còn áp dụng phương pháp định tuổi bằng carbon phóng xạ. Trong số các cá thể phân tích, có năm cá thể vượt quá 100 năm tuổi, làm giới khoa học kinh ngạc về sức sống của loài cá này. Hơn nữa, các cá thể cá trâu lớn tuổi ít chịu căng thẳng và có hệ miễn dịch hiệu quả hơn, điều này đã cho thấy rõ khi phân tích máu của chúng: tỷ lệ bạch cầu hạt trung tính và lympho trong máu ở mức thấp.
Năm 2019, một cá thể nặng 10 kg bị bắt tại Pelican Rapids, Minnesota, Mỹ, ghi nhận tuổi thọ lên tới 112 năm. Đến tháng 1/2023, nhóm nghiên cứu còn phát hiện một cá thể 127 tuổi ở Saskatchewan, Canada. Điều này biến cá trâu miệng lớn thành một trong những loài cá nước ngọt thọ nhất thế giới. Theo nhóm nghiên cứu, cá trâu miệng lớn đã thích nghi sinh tồn trong chu kỳ sinh sản dài khi gặp môi trường khắc nghiệt, có thể lên tới 50 năm mà không sinh sản trong điều kiện không thuận lợi.
"Ban đầu được nuôi trong những trang trại nhân giống và ao chăn nuôi dọc sông Mississippi ở vùng trung tây, chính phủ lưu trữ cá trâu ở hồ Roosevelt (thượng nguồn hồ Apache), Arizona năm1918", nhóm nghiên cứu cho biết.
Loài cá này đã phát triển khả năng sống lâu để bù đắp cho những khoảng thời gian không sinh sản dài lâu.
Hồ Roosevelt trở thành nơi đánh bắt cá thương mại theo thời gian, nhưng quần thể cá ở hồ Apache hầu như không bị ảnh hưởng. Gần đây, các ngư dân mới tìm ra cách hiệu quả để bắt cá trâu ở hồ Apache bằng sào và dây câu. Một số ngư dân bắt và thả cá bắt đầu chú ý tới những đốm màu đen và cam khác thường trên con cá họ bắt được, thúc đẩy nỗ lực nghiên cứu loại họa tiết này. Họ liên hệ với Lackmann để tiến hành phân tích khoa học một số loài cá, cuối cùng tìm ra tuổi thọ của những loài cá nước ngọt ở hồ nước sa mạc.
Cá trâu miệng lớn không chỉ sống thọ đáng kinh ngạc mà còn chịu đựng độ đục cao và mức oxy thấp. Khả năng kiên cường này giúp chúng duy trì sức sống mạnh mẽ giữa các điều kiện nước có chất rắn hòa tan cao đến 200 ppm.
Tuy nhiên, một trong những thách thức đối với loài cá này là các hoạt động của con người như xây đập, làm cản trở chu kỳ sinh sản của chúng.
Dù cá trâu không nằm trong danh sách bảo tồn tại Mỹ, các nhà khoa học tại Canada đã chú trọng nghiên cứu loài này với mong muốn nâng cao nhận thức cộng đồng. Cá trâu miệng lớn thường bị nhầm với cá chép, một loài ngoại lai gây hại, và bị xem là "cá rác" do không được ưa chuộng làm thực phẩm. Tuy nhiên, sự tồn tại lâu bền của chúng góp phần quan trọng vào hệ sinh thái địa phương và là điều đáng chú ý với các nhà khoa học về vấn đề tuổi thọ động vật có xương sống.