Đó là khả năng chúng tự nghĩ ra, hay do nhìn vào loài người và bắt chước?
Để thành công được như ngày hôm nay, con người đã phải trải qua một quá trình tiến hóa kéo dài hàng triệu năm, khởi nguồn bằng thời kỳ đồ đá từ 3,6 triệu năm trước.
Nhưng con người không phải là loài linh trưởng duy nhất được trải qua thời kỳ này. Tháng 7/2016, các nhà khoa học đã xác nhận loài khỉ mũ capuchin biết cách sử dụng đá để chế tạo công cụ. Vào năm 2018, một loài khác là khỉ mũ mặt trắng tại Panama cũng cho thấy hành vi tương tự.
Mới đây nhất là trường hợp của loài khỉ mũ có râu tại vườn quốc gia Serra da Capivara (Brazil). Khoa học trước kia đã quan sát được cách loài khỉ này sử dụng đá làm công cụ để tách hạt, đào đất, xử lý quả và hạt giống, thậm chí để thể hiện ham muốn làm "chuyện ấy". Có điều, gần đây họ mới xác nhận được rằng chúng đã làm như vậy từ... 3000 năm trước - tức vào thời kỳ nền văn minh Ai Cập vẫn đang thịnh vượng.
Khỉ sử dụng đá làm công cụ tách hạt.
Câu hỏi đặt ra là liệu loài khỉ này học cách sử dụng đá từ con người hay không. Nếu quả thực là như vậy, rất có khả năng khỉ mũ capuchin đã đánh bại chính con người và tinh tinh về khả năng khám phá ra công dụng của đá.
Để có được đáp án, đội nghiên cứu của tiến sĩ Tomos Proffitt từ ĐH College London đã thử khám phá nơi lũ khỉ thường xuyên cầm gạch đá đến để đập vỏ hạt điều. Họ tìm thấy gần 1700 hòn đá có khả năng đã được chúng dùng, nằm rải rác trên khắp khu vực. Một số được chôn dưới lòng đất. Trong đó, 122 được khẳng định nhờ dấu vết của khỉ trên bề mặt.
Niên đại của những viên đá này cũng khác nhau. Trong đó, viên sâu nhất và có tuổi đời lâu nhất là 3000 năm trước - nghĩa là hơn 450 thế hệ khỉ đã trôi qua.
Tuy nhiên, có một khoảng trống lịch sử giữa niên đại của các viên đá, rơi vào khoảng 640 - 565 năm trước. Các chuyên gia không rõ điều này là do lũ khỉ ngưng sử dụng đá, hay do chúng đã rời bỏ khu vực này mà đi.
Theo tiến sĩ Michael Haslam, con người cũng đã xuất hiện ở khu vực này từ hàng ngàn năm trước, mang theo những công cụ cao cấp. Nhưng cũng khó có thể kết luận loài khỉ này học của con người, bởi lịch sử ghi nhận loài người nhận biết được vị ngon của hạt điều là nhờ thấy loài khỉ ăn chúng.
Mà khỉ làm thế nào để ăn hạt điều? Chúng dùng đá để đập ra.