Khám phá mắt xích thất lạc trong chuỗi tiến hóa của loài cá bẹt kì quái (chúng có cả hai mắt ở cùng một bên đầu) có thể làm chao đảo những người ủng hộ thiết kế thông minh.
Hình ảnh chụp cắt lớp hóa thạch 50 triệu năm tuổi đã tiết lộ một loài trung ian giữa cá bẹt nguyên thủy (có mắt ở cả hai bên đầu) và cá bẹt hiện đại (mắt nằm hẳn về một bên) như cá bơn, cá lưỡi trâu hay cá bơn lưỡi ngựa.
Biến đổi xảy ra dần dần theo con đường tương ứng với quá trình tiến hóa nhờ chọn lọc tự nhiên chứ không xảy ra bất ngờ. Các tác giả của nghiên cứu mới cho biết các nhà nghiên cứu đã từng có rất ít bằng chứng xác minh nhưng cuối cùng vẫn phải tin và sự thực.
Khoảng trống trong các ghi chép về hóa thạch của loài cá bẹt từ lâu vẫn được giải thích bằng hình ảnh “hopeful monster” (“quái vật hy vọng”). Đây là một biệt ngữ khoa học dùng để chỉ loài vật chưa biết đến có mang đột biến mạnh mẽ nhưng có ích được truyền lại cho con cháu về sau của nó.
Thiết kế thông minh?
Kể từ khi một nhà di truyền học viện dẫn lời giải thích về quái vật hy vọng vào những năm 1930, người ta đã coi đây là câu trả lời thông thái cho nguồn gốc của các loài cá bẹt hiện đại.
Những người ủng hộ thiết kế thông minh nắm bắt ngay ý kiến rằng sự sắp xếp cấu tạo của cá bẹt là bằng chứng cho thấy Chúa Trời hay đấng tối cao nào đó đã chủ ý tạo ra dạng sinh vật mới.
Hình ảnh chụp cắt lớp hóa thạch 50 triệu năm tuổi đã tiết lộ một loài trung ian giữa cá bẹt nguyên thủy (có mắt ở cả hai bên đầu) và cá bẹt hiện đại (mắt nằm hẳn về một bên) như cá bơn, cá lưỡi trâu hay cá bơn lưỡi ngựa. (Ảnh: Nationalgeographic) |
Họ cũng thường xuyên đề cập đến việc các loài chuyển tiếp rất hiếm thấy trong các ghi chép hóa thạch đồng thời coi đó là bằng chứng về sự tạo ra có chủ đích của các loài.
Ví dụ, Lee James Best trong cuốn sách God and Fallacy in the Theory of Evolution xuất bản năm 2003 của ông có viết: bản thân cá lưỡi trâu hay “bất cứ một áp lực môi trường không dự kiến nào” đều không thể gây ra biến đổi. Ông viết: “Giống như việc nhào nặn đất sét không có mục đích cụ thể, không sử dụng khuôn hay các lực có hướng với mục đích định trước thì sẽ không thể nào tạo ra sản phẩm như mong đợi”.
Tuy nhiên nghiên cứu mới không làm thay đổi quan điểm của những người ủng hộ tạo hóa.
Nhà động vật học Frank Sherwin, biên tập khoa học của Viện nghiên cứu sáng tạo đã coi kết quả thu được của nghiên cứu là “không có gì đặc sắc”. Ông nói: “Chúng tôi không phủ nhận rằng có biến đổi nhỏ giữa các nhóm hay loài được tạo thành”.
Đồng thời ông thêm rằng ông không thể coi nghiên cứu mới này là bằng chứng của quá trình tiến hóa từ loài cá bẹt này sang loài khác. “Cá luôn luôn chỉ là cá, từ những con cá bậc thấp kỉ Cambri (khoảng 542 đến 488 triệu năm trước) cho đến nay”. “Chúng tôi không ngờ vực biến đổi xảy ra trong họ cá bẹt. Điều chúng tôi muốn là họ phải chỉ ra bằng cách nào loài cá xuất phát từ tổ tiên không thuộc cá”.
Một luận điểm được tranh cãi chính là cấu tạo không đối xứng của đôi mắt. Nó có thể dễ dàng được coi là thông minh bởi nó mang ưu thế đến cho sự tồn tại của loài cá.
Đặc tính nói trên giúp cá bẹt có thể sử dụng cả hai mắt nhìn lên trên khi bơi dưới đáy biển, một trong số các cách thức thích nghi của cá bẹt chính là biện pháp ngụy trang mặt trên để phù hợp với môi trường xung quanh của con cá.
Bí mật ẩn náu trong ngoại hình đơn giản
Nhà cổ sinh vật học Matt Friedman – tác giả của nghiên cứu mới – đã đến thăm các bảo tàng lịch sử tự nhiên ở London, Vienna và một số nơi để tìm hiểu các mẫu hóa thạch cá bẹt cổ nhất từng được biết đến.
Bằng cách sử dụng phương pháp chụp CT, ông đã hình dung ra cấu trúc xương xung quanh mắt của con cá bẹt cổ đại.
Friedman còn phối hợp với đại học Chicago và Bảo tàng Chicago. Ông cho biết: nhiều mẫu hóa thạch “có một bên sọ bình thường”. “Nhưng ở bên kia đầu, mắt lại chuyển lên trên”.
Có thể vị trí mắt trung gian cũng mang lại ưu thế tiến hóa cho con cá.
“Con cá bẹt còn sống thường không nằm bẹt hẳn xuống đáy biển”, chúng nâng cơ thể lên bằng vây.
Friedman sẽ công bố nghiên cứu của mình trên tờ Nature. Ông nói: “Một khi đạt tới mức cử động mới, đôi mắt thay đổi đôi chút cũng sẽ tốt hơn là mắt không hề biến đổi”.
Hóa thạch khai quật tại miền bắc Italy và Paris tiết lộ các mẫu trung gian đã từng sống cùng với loài cá bẹt có hai mắt trên cùng một bên sọ.
Friedman thêm rằng, có thể các dạng cá bẹt gần với hiện đại hơn cuối cùng đã chiến thắng trong cuộc cạnh tranh với các loài trung gian.
Mắt lưu động
Có trên 500 loài cá bẹt hiện đang sống tại các vùng nước ngọt và nước mặn. Chúng khác nhau về kích cỡ từ 4 inch cho đến 7 fit, và nặng tới 720 pao (327 kilogam).
Mặc dù cá bẹt có đôi mắt sắp xếp kì lạ như thế nhưng đôi mắt không phải sinh ra đã vốn như vậy. Ban đầu chúng đối xứng nhau, mỗi con mắt ở một bên hộp sọ.
Các bẹt biến đổi từ ấu trùng đến giai đoạn cá con, một con mắt “di cư”, vượt qua đỉnh đầu. Khi đến giai đoạn trưởng thành nó nằm ở vị trí bên kia của hộp sọ.
Theo nhà sinh học tiến hóa Richard Palmer thuộc đại học Alberta tại Canada, biến đổi này khiến cá con gặp trở ngại, chúng bơi với điệu bộ kì quái cho đến khi chúng học cách thích nghi.
Palmer thêm rằng nghiên cứu mới quả thực rất “tuyệt vời”. Nó đã giúp giải đáp bí mật “khiến các nhà sinh học tiến hóa khốn khổ suốt thế kỉ vừa qua”.
“Đó là một câu đố lớn, rất lớn đối với các nhà sinh học tiến hóa”.