Theo một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Nature Human Behavior, các công cụ bằng đá được tìm thấy tại hang động Qesem ở miền trung Israel là những bằng chứng quan trọng, cho thấy tổ tiên của loài người thời kỳ đầu có thể kiểm soát nhiệt độ của ngọn lửa và đây là một kỹ năng sinh tồn quan trọng.
Việc nung đá lửa ở nhiệt độ thấp cho phép kiểm soát tốt hơn sự bong tróc trong quá trình nướng. Khi đạt tới ngưỡng này, con người thuở sơ khai đã có thể dùng công cụ chế tạo bằng lửa cho nhiều mục đích khác nhau. Phát hiện trên do nhà khảo cổ học Filipe Natalio từ Viện Khoa học Weizmann ở Israel công bố.
Con người thuở sơ khai đã có thể dùng công cụ chế tạo bằng lửa cho nhiều mục đích khác nhau.
Silje Evjenth Bentsen, một nhà nhân chủng học tại Đại học Bergen, người không tham gia vào nghiên cứu mới cho biết việc sử dụng lửa của tổ tiên loài người hiện đang là một chủ đề nóng trong nghiên cứu khảo cổ.
Bentsen chia sẻ: "Cá nhân tôi nghĩ rằng tổ tiên con người không thể tồn tại lâu trong khí hậu lạnh giá của Âu-Á mà không có thức ăn nóng và lửa ấm. Nhưng một số nhà nghiên cứu vẫn lập luận rằng việc sử dụng lửa có kiểm soát và thói quen đến khá muộn. Nếu tổ tiên con người sống trong hang động Qesem và sử dụng lửa cách đây 300.000 năm cho mục đích sản xuất công cụ thì đó là dấu hiệu của việc sử dụng lửa tốt hơn. Và như vậy, nó cũng có thể giúp chúng ta hiểu được cách thức và thời điểm tổ tiên loài người kiểm soát lửa và sử dụng nó một cách ngẫu nhiên trong cuộc sống hàng ngày".
Việc sử dụng lửa để sản xuất giáo bằng gỗ đã có từ khoảng 400.000 năm trước.
Kỹ thuật chế tạo công cụ bằng lửa đã được các nhà khảo cổ học biết đến từ lâu. Nghiên cứu trước đây cho thấy phương pháp này đã được sử dụng ở Levant từ 420.000 đến 200.000 năm trước. Những mảnh đá lửa đã cháy gợi ý về cách làm này. Mặc dù vậy không rõ đây chỉ là một điều ngẫu nhiên hay con người thực sự kiểm soát ngọn lửa của họ với mục đích chế tạo công cụ bằng đá.
Douze cho biết việc sử dụng lửa để sản xuất giáo bằng gỗ đã có từ khoảng 400.000 năm trước, nhưng "nhiệt luyện đá" có lẽ đòi hỏi một nỗ lực kỹ thuật cao hơn, đặc biệt là khi đá lửa rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ đột ngột. Nếu quy trình gia nhiệt không thành thạo, đá sẽ vỡ ngay lập tức và không thể sử dụng được nữa.
Để làm bằng chứng cho phát hiện này, Natalio và các đồng nghiệp của ông đã phân tích hai loại công cụ đá lửa được tìm thấy trong hang động Qesem, nơi được biết đến có tàn tích của các đống lửa từ thời xưa. Họ sử dụng công nghệ phân tích hóa quang phổ và máy học để ước tính nhiệt độ khi đá lửa bị đốt nóng. Kết quả cho thấy công cụ đã bị làm nóng tới 259 độ C, thấp hơn so với các phiến đá, vốn nóng tới 413 độ C. Các lưỡi giáo được tìm thấy tại cùng một địa điểm thậm chí còn nóng hơn, với nhiệt độ lên tới 447 độ C.
Từ trái qua phải: một nắp nồi, mảnh vụn còn sót lại, lưỡi dao
Douze cho biết: "Sự khác biệt này càng khẳng định việc con người cố tình làm nóng đá. Bây giờ vẫn cần phải xác định cách người xưa nung nóng các khối đá tại chỗ và cách quản lý nhiệt độ của viên đá".
Có khả năng họ đã sử dụng cát bên dưới nơi nung nóng các viên đá hoặc dùng nhiều hệ thống sưởi để đá có thể đạt được nhiệt độ cần thiết.
Bentsen nói: "Việc sử dụng máy học là một phương pháp sáng tạo và đem tới nhiều thông tin quan trọng trong các nghiên cứu tương lai. Các mẫu đá lửa được nung trong môi trường lò thí nghiệm đã được kiểm soát nhiệt độ. Nó cung cấp cho chúng tôi một cơ sở tốt để đo những thay đổi do nhiệt gây ra trong đá lửa".
Tuy nhiên, kỹ thuật thời tiền sử này sẽ đòi hỏi khá nhiều công sức, vì nó sẽ yêu cầu người cổ đại phải thu thập vật để đốt cháy và núng nóng đá. Do đó, các tác giả đưa ra giả thuyết rằng, việc thu thập vật liệu để đốt không chỉ nhằm sản xuất công cụ bằng đá mà còn phục vụ cho hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như nấu ăn.
Cô cho rằng: "Khả năng lập kế hoạch trước và hiểu được nhiều bước khác nhau của một quy trình là một kỹ năng sống còn quan trọng. Quá trình này đòi hỏi nhiều bước và lập kế hoạch cẩn thận, ví dụ bạn cần biết loại đá nào cần sưởi ấm, thu thập tất cả đá và vật liệu. Bạn phải tạo đủ nhiệt, không quá nóng, không quá lạnh và hiểu ngọn lửa phải cháy trong bao lâu. Sau khi gia nhiệt, các tảng đá phải được để nguội một cách cẩn thận trước khi sử dụng".
Nghiên cứu kết luận, tổ tiên loài người đã làm chủ quy trình dùng lửa để rèn các công cụ bằng đá từ cách đây 300.000 năm hoặc thậm chí sớm hơn. Rõ ràng việc tiến hóa trong cách chế tạo công cụ đã giúp con người dễ dàng kiếm được nguồn thức ăn để phục vụ cho các hoạt động cao hơn.