Trong cái nóng của mùa khô ở Trà Vinh, nông dân trồng lúa Thach Ren đứng trên cánh đồng vừa thu hoạch. Cánh đồng từng xanh tốt trở nên cằn cỗi, chi chít vỏ trấu.
Ren, 43 tuổi, người đã chứng kiến cảnh quan đất đai và sông nước luôn thay đổi của sông Mekong, là một trong nhóm nhỏ nông dân thử nghiệm phương pháp trồng lúa mới.
Ren là thành viên của Hợp tác xã nông nghiệp Phú Cần, một trong 3 hợp tác xã trong dự án thí điểm với trường Đại học tại Trà Vinh.
Khi biến đổi khí hậu nhanh chóng gây khó khăn cho nông dân trồng lúa Việt Nam, đặc biệt là về khả năng tiếp cận nguồn nước, dự án này có thể cung cấp cho họ một hướng đi mới.
Giờ đây, chỉ với một nút bấm đơn giản, Ren có thể kết nối với mạng lưới cảm biến và máy bơm nước, kết nối cá nhân anh trực tiếp với cánh đồng của mình và giúp anh giảm lượng nước cần thiết để trồng lúa.
"Tôi chỉ cần nhấn nút nguồn… để kiểm tra mực nước trên sân", Ren nói.
Năm 2017, Đại học Trà Vinh đã lắp đặt máy bơm thông minh cho những nông dân như Thạch Ren để họ có thể dùng điện thoại thông minh kiểm tra mực nước trên ruộng lúa mà không cần đến tận nơi. (Ảnh: news.mongabay).
Việt Nam là một trong những quốc gia sản xuất lúa gạo nhiều nhất thế giới. Những vuông ruộng màu xanh ngọc như bàn cờ. Nhưng giờ đây, biến đổi khí hậu ảnh hưởng đã khiến khung cảnh này đang thay đổi nhanh chóng.
Ren nhìn thấy bằng chứng về điều này mỗi ngày. Anh đã trồng lúa ở Việt Nam hơn 20 năm và nói rằng đã đến lúc thử một điều gì đó mới mẻ.
"Tôi tung đồng xu, thử một kỹ thuật mới", anh nói.
Kỹ thuật mới này được gọi là "làm khô và làm ướt luân phiên" hay AWD. Đối mặt với tình trạng khan hiếm nước ngọt và độ mặn gia tăng, các nhà nghiên cứu và nông dân đang hợp tác để thực hiện một phương pháp canh tác lúa sử dụng ít nước hơn.
Được sự hỗ trợ của Đại học Trà Vinh (TVU), nông dân trong hợp tác xã Phú Cần đang thử nghiệm một kỹ thuật cho phép họ sản xuất cùng một lượng lúa trong khi sử dụng ít nước hơn tới 20%.
Ren là một trong những nông dân đầu tiên tham gia dự án thí điểm và anh cho biết hiện tại anh chỉ cần bơm nước từ 3 đến 4 lần mỗi mùa, so với phương pháp truyền thống là anh phải bơm nước mỗi khi bề mặt đất hơi khô - thường là khoảng 10 lần mỗi mùa.
"Phương pháp mới có chi phí thấp hơn nhiều so với phương pháp cũ", Ren cho biết.
Nam Dung cả đời làm ruộng, "từ ngày biết cầm cuốc". Người đàn ông 46 tuổi này đã tham gia sau khi được biết thông tin về dự án thí điểm.
"Không những tiết kiệm được nước mà còn giảm được tiền mua máy bơm nước. Chúng tôi cũng có thể giảm lượng phân bón cần thiết, tăng năng suất cây trồng và ngăn chặn cây lúa bị đổ và phá hủy toàn bộ vụ mùa", ông Dung nói.
Làm ướt và làm khô luân phiên liên quan đến việc làm ngập và rút nước cho ruộng lúa một cách luân phiên nhanh chóng. Thay vì bị ngập liên tục, ruộng lúa được để khô trong vài ngày trước khi đổ nước ngập trở lại. Nông dân cần theo dõi chặt chẽ các cánh đồng của mình để xác định thời điểm cần tưới lại, nhằm sử dụng lượng nước ít nhất để giữ cho cây khỏe mạnh.
AWD đã được thử nghiệm và sử dụng ở các vùng sản xuất lúa gạo trên khắp thế giới. (Ảnh: news.mongabay).
AWD đã được thử nghiệm và sử dụng ở các vùng sản xuất lúa gạo trên khắp thế giới trong nhiều thập kỷ, bao gồm cả tỉnh An Giang của Việt Nam, nhưng còn mới đối với nông dân ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long này. Việc thuyết phục nông dân chuyển sang hình thức tưới tiêu mới và có khả năng sử dụng nhiều lao động hơn phải mất nhiều năm.
Các nhà nghiên cứu của TVU đã tạo ra một công nghệ dựa trên ứng dụng có thể giúp AWD dễ triển khai hơn để nông dân không phải liên tục theo dõi cánh đồng của họ. Với sự tài trợ của Ngân hàng Thế giới và Chính phủ Canada, mỗi lô AWD được trang bị một cảm biến chạy bằng năng lượng mặt trời để đọc mực nước ngầm cứ sau 5 phút.
Dữ liệu này được truyền theo thời gian thực tới phần mềm, sau đó phần mềm này sẽ gửi các khuyến nghị cho nông dân thông qua ứng dụng, cho phép họ kiểm soát mực nước trên cánh đồng của mình mà không cần phải trực tiếp đến đó.
Mỗi lô AWD được trang bị một cảm biến chạy bằng năng lượng mặt trời. (Ảnh: news.mongabay).
"Nếu bận việc khác không ra ruộng được, tôi chỉ cần mở ứng dụng lên và xem số liệu ở đó. Tôi có thể ở bất cứ đâu và nhấn một nút", ông Dung nói.
Các nhà nghiên cứu đã khởi động dự án này sau đợt hạn hán tồi tệ nhất trong hơn một thế kỷ xảy ra ở miền Nam Việt Nam vào năm 2016, tàn phá các trang trại ở đồng bằng.
Năm 2017, nhóm TVU bắt đầu hướng dẫn nông dân cách triển khai AWD trong các hội thảo đào tạo. Ông Diệp Thanh Tùng, một trong những nhà nghiên cứu hàng đầu của TVU cho biết, sáng kiến được thực hiện tại 3 vùng: Trà Vinh, Cần Thơ và An Giang.
"Khu vực này bị ảnh hưởng rất nhiều, đặc biệt là sản xuất lúa gạo. Những người nông dân sẽ thua lỗ 100% nếu họ không biết cách đối phó với tình huống đó", ông nói.