Hãy tưởng tượng bạn là một thợ lặn đang bơi nhàn nhã trong đại dương. Đột nhiên, một bức tranh kỳ lạ xuất hiện trước mắt bạn, bảy hoặc tám tảng đá khổng lồ màu nâu xám đứng thẳng trong một vùng biển tối, tạo thành một vòng tròn, như thể một Stonehenge xuất hiện trên biển, giống như một số loại nghi lễ bí ẩn đang diễn ra. Chắc chắn rằng nhiều người sẽ cảm thấy vô cùng kinh ngạc vì không biết chuyện gì đang xảy ra.
Làm thế nào có thể có Stonehenge trong biển? Trên thực tế, cảnh tượng này chính là một đàn cá nhà táng khổng lồ đang ngủ.
"Cá voi không cần ngủ" là một nhận định hoàn toàn sai, vì nhiều người nghĩ rằng cá không thể ngủ dưới nước. Là loài động vật có vú sở hữu chỉ số thông minh cao, nên dù sống ở đại dương sâu thẳm lạnh giá, cá voi hay cá heo vẫn cần ngủ.
Tại sao cá nhà táng sử dụng tư thế thẳng đứng kỳ lạ và độc đáo để ngủ? Không ai biết chắc chắn lý do tại sao, và thậm chí một số con cá nhà táng còn có thể ngủ trong tư thế treo lơ lửng kỳ lạ này trong đại dương đã được các thợ lặn tình cờ phát hiện cách đây một thập kỷ.
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, cá nhà táng chỉ ngủ khoảng 7% thời gian trong cuộc đời, là một trong những loài động vật có vú có thời gian ngủ ngắn nhất trên hành tinh, nên việc bắt gặp được cảnh tượng cá nhà táng đang ngủ là một điều vô cùng hiếm.
Giấc ngủ của nhiều loài động vật rất rời rạc. Ví dụ như ngựa chỉ cần ngủ 2 tiếng mỗi ngày, loài hươu cao cổ chỉ cần ngủ 10 phút. Ngược lại một số loài động vật lại cần ngủ nhiều hơn bởi tập tính và cấu tạo cơ thể đặc thù, chẳng hạn như rắn, ếch và những sinh vật khác cần ngủ đông trong nhiều tháng liền. Còn cá nhà táng thì chỉ dành khoảng 7% thời gian trong cuộc đời để ngủ ở tư thế thẳng đứng. Mỗi lần chợp mắt của chúng kéo dài từ 6 đến 25 phút.
Cá nhà táng là loài động vật có vú lặn sâu nhất với khả năng siêu hô hấp, cho phép chúng lặn sâu 1.000 mét dưới nước và ở đó hơn một giờ. Tuy nhiên, khi cá nhà táng ngủ, chúng lại để cơ thể nằm ở gần mặt biển, chỉ cách mười, hai mươi mét. Về lý do tại sao chúng duy trì tư thế ngủ kỳ lạ này, người ta thường đoán rằng có một số lý do như sau.
Một lý do là phần đầu của cá nhà táng dễ nổi hơn phần đuôi. Vì phần trên cơ thể của cá nhà táng chứa phổi và các xoang phồng lên, trong khi phần dưới cơ thể dày đặc cơ và xương. Khi ngủ quên trong nước, nó sẽ ngóc đầu lên lúc nào không biết.
Đầu của chúng cũng chứa một số lượng lớn loại chất được gọi là “sáp cá nhà táng”.
Một số người săn cá voi từng tin rằng loại chất lỏng nhờn như dầu này chính là tinh trùng của cá voi, nhưng trên thực tế các nhà khoa học vẫn chưa hiểu được chức năng thực sự của loại sáp cá nhà táng này. Một giả thiết khác cho rằng loại chất lỏng này sẽ đông cứng lại khi lạnh giúp cá voi dễ dàng thay đổi sức nổi để chúng có thể lặn sâu hơn và ngoi lên nhanh hơn. Cá nhà táng cũng được biết đến với khả năng lặn sâu tới hơn 3.280 feet (gần 1.000 mét) để tìm kiếm mực trong công cuộc săn mồi. Đặc biệt, loài động vật có vú khổng lồ này có thể nhịn thở lên đến 90 phút trong khi lặn.
Một lý do khác là việc ngẩng cao đầu giúp chúng cảm nhận được ánh sáng, ngoài ra khi không khí không đủ, chúng có thể nhanh chóng nổi lên mặt nước để thở khi thức dậy.
Một nguyên nhân khác có thể là đầu cá nhà táng lưu trữ dầu cá nhà táng, có thể lên tới 2.000 lít, cá nhà táng sử dụng tuần hoàn máu hoặc hít phải nước biển để làm tan chảy hoặc đông đặc dầu, thay đổi mật độ và nổi lên hoặc lặn xuống. Khi đang ngủ, cá nhà táng có thể tự động điều chỉnh sang trạng thái nổi kỳ lạ.
Giấc ngủ của cá nhà táng được con người chú ý và nghiên cứu sớm nhất trong các loài cá voi và cá heo. Sau khi những con cá nhà táng lớn chìm vào giấc ngủ, chúng dựng đứng trong nước, cộng với hình dáng trụ khổng lồ khiến tư thế ngủ của loài động vật này như những cột đá khổng lồ trôi nổi trong đại dương.
Các nhà khoa học phát hiện ra rằng giấc ngủ của cá voi cực kỳ thú vị. Theo đó, hầu như những con cá voi đều có hành vi ngủ USWS điển hình. USWS (Unihemispheric slow-wave sleep) - Giấc ngủ sóng chậm không bình thường, là quá trình chìm vào trạng thái ngủ khi một nửa bộ não luân phiên nghỉ ngơi và nửa còn lại vẫn tỉnh táo. Điều này trái ngược với giấc ngủ bình thường, khi cả hai mắt đều nhắm và cả hai nửa não bộ tạm thời nghỉ ngơi.
Nhìn chung, con người chưa nghiên cứu quá sâu về giấc ngủ của cá voi, cá heo và nhiều loài động vật khác. Và tất cả nghiên cứu vẫn chỉ ở bề nổi. Nguyên nhân là do phương pháp phân tích bằng điện não đồ mà con người thường dùng rất khó áp dụng lên động vật hoang dã. Đồng thời, việc quấy rầy tập tính sống tự nhiên của động vật chỉ để nghiên cứu là hành vi không đúng đắn.