Chắc hẳn bạn đã nghe nói hiệu quả của vắc xin Covid-19 của Pfizer là 95%, của Moderna là 94% và của Johnson & Johnson là 66%. Nhưng những con số này thực sự có ý nghĩa như thế nào?
Câu hỏi này không chỉ được quan tâm bởi các nhà nghiên cứu. Hiểu biết của mọi người dân về vắc xin, cho dù họ có tiêm hay không sẽ có những ảnh hưởng rất lớn đến tình hình đại dịch trên quy mô lớn. Vậy chúng ta nên hiểu những con số này như thế nào?
Vắc xin Covid-19 được cất trong kho dược liệu ở bệnh viện cộng đồng Roseland, Chicago, Mỹ, ngày 18/12/2020.
Nhà virus học Brianne ở Trường đại học Drew, Mỹ, nói về vắc xin của Pfizer là mọi người cần hiểu rằng đây là một vắc xin cực kỳ hiệu quả. Nó có hiệu quả cao hơn nhiều so với mọi người thường nghĩ. Thông thường người ta hay nghĩ rằng hiệu quả 95% có nghĩa là 5% số người được tiêm vẫn bị mắc Covid.
Nhưng không phải như vậy. Số người được tiêm trong các cuộc thử nghiệm lâm sàng của vắc xin Pfizer và Moderna mà vẫn mắc Covid chỉ vô cùng nhỏ - dưới 0,04%.
Hiệu quả 95% thực ra có nghĩa là những người được tiêm vắc xin sẽ giảm được 95% nguy cơ mắc Covid so với nhóm chứng cứ không được tiêm vắc xin. Nói cách khác, những người được tiêm vắc xin trong đợt thử nghiệm lâm sàng của Pfizer giảm nguy cơ đến 20 lần so với nhóm chứng cứ. Đó chính là lý do vì sao đây là một trong những vắc xin hiệu quả nhất hiện nay.
Để có thể thấy rõ hơn mức độ hiệu quả của vắc xin này, chúng ta có thể so sánh nó với hiệu quả của vắc xin sởi, quai bị và rubella là 97% ngăn được sởi và 88% ngăn được quai bị (theo số liệu của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh, Mỹ).
Vắc xin cúm mùa có hiệu quả từ 40% đến 60% (tùy từng năm, phụ thuộc vào vắc xin của năm đó và các chủng cúm), nhưng nó vẫn tránh được cho nước Mỹ 7,5 triệu ca cúm trong mùa cúm 2019-2020.
Như vậy, nếu như "hiệu quả" ở đây có nghĩa là số % ca Covid giảm được thì "một ca bệnh Covid" có nghĩa là gì? Cả Pfizer và Moderna đều định nghĩa một ca là một người có ít nhất một triệu chứng (nhẹ) kèm theo một kết quả xét nghiệm dương tính với Covid-19.
Johnson & Johnson định nghĩa một ca là một người có một kết quả xét nghiệm dương tính cộng với ít nhất một triệu chứng vừa phải (như là thở gấp, mức oxygen trong máu bất thường hoặc nhịp thở bất thường) hoặc ít nhất có hai triệu chứng nhẹ (như là sốt, ho, mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt).
Theo định nghĩa này thì một người được coi là một ca bệnh mức độ vừa phải có thể bị ốm nhẹ trong vài tuần.
Tuy nhiên, cũng rất khó để so sánh trực tiếp hiệu quả giữa vắc xin của các công ty này, bởi vì các thử nghiệm lâm sàng được thực hiện ở những vùng địa lý khác nhau, trên đối tượng dân cư khác nhau và vào thời điểm hơi khác nhau trong thời gian diễn biến đại dịch, khi mà các biến thể khác nhau của Covid-19 luôn xuất hiện và di chuyển.
Ví dụ như trong thời gian Johnson & Johnson thử nghiệm vắc xin thì có nhiều người nhiễm B117 (biến thể ở Anh) hơn là trong thời gian Moderna tiến hành thử nghiệm. Và tất cả những con số về mức độ hiệu quả này nói về mức độ bảo vệ khỏi có các triệu chứng, chứ không phải là bảo vệ khỏi bị nhiễm virus. Một số nghiên cứu khi mới xảy ra đại dịch cho thấy vắc xin Pfizer và Moderna cũng giảm được số lượng hạt virus trong cơ thể con người, tức là giảm được tải lượng virus, và giảm được sự lây lan sang người khác.
"Nhưng vì chúng ta vẫn chưa biết chắc nên mọi người vẫn chưa thể bỏ khẩu trang sau khi họ được tiêm vắc xin" - nhà virus học Barker nói.
Tuy vậy, tất cả những cuộc thử nghiệm này còn sử dụng một định nghĩa thứ hai, có thể là còn quan trọng hơn định nghĩa thứ nhất, thế nào là một "ca bệnh". Điều chúng ta quan tâm nhất là bảo vệ mọi người khỏi những hậu quả xấu nhất của Covid-19, đó là nhập viện và tử vong.
Vì vậy, các hãng dược sản xuất vắc xin này còn theo dõi xem vắc xin của họ có tác dụng ngăn chặn các ca bệnh nặng như thế nào (tức là những ca bị biến chứng sang tim hoặc phổi, cần được thở oxygen, dùng máy trợ thở ICU, ngừng thở hoặc tử vong).
Cả ba loại vắc xin này đều hiệu quả 100% trong việc phòng ngừa được các ca bệnh nặng ở mức độ thời gian 6 tuần sau khi tiêm liều thứ nhất của Moderna và 7 tuần sau liều thứ nhất của Pfizer và J&J (vắc xin J&J chỉ cần tiêm 1 liều). Trong số những người được tiêm vắc xin, không ai phải nhập viện hoặc chết vì Covid-19 sau khi vắc xin đã hoàn toàn có tác dụng.
Nhà virus học Barker nói rằng: "chúng ta cực kỳ may mắn vì đã có được những vắc xin hiệu quả như vậy".