Bóng đá được khởi nguồn từ đâu?

Châu Mỹ có lẽ mới là nơi khởi nguồn của hầu hết các trò chơi bóng hiện đại.

Nếu như luật bóng đá được chính thức hóa ở Anh vào thế kỷ 19, thì vào thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, người Trung Quốc đã là những người đầu tiên đá bóng vào lưới. Tuy nhiên, châu Mỹ có lẽ mới là nơi khởi nguồn của hầu hết các trò chơi bóng hiện đại.

Bắt đầu từ Trung Mỹ?

Mary Miller, Giáo sư lịch sử nghệ thuật tại Đại học Yale, người đã có cơ hội nghiên cứu các bằng chứng chứng minh sự tồn tại của môn thể thao vua này, giải thích: “Khái niệm về thể thao đồng đội được phát minh ra ở Trung Mỹ”.

Bức phù điêu tượng trưng cho sự hy sinh của con người sau trận đấu. (Ảnh: Martin Gray).

Trung Mỹ là khu vực rộng lớn trải dài từ Mexico đến Costa Rica, nơi các nền văn minh phát triển rất lâu trước khi Christopher Columbus “phát hiện” ra. Nhiều dân tộc đã bắt đầu với môn thể thao với một quả bóng được chế tạo từ các chất có nguồn gốc là nhựa cây.

Mặc dù không biết chính xác trò chơi này được bắt đầu khi nào, nhưng nó đã phổ biến trong các nền văn hóa Trung Mỹ, bao gồm người Teotihuacan, người Aztec và người Maya vào khoảng 3.000 năm trước với những cái tên đa dạng: ullamaliztli của người Aztec, pok-ta-pok hay pitz của người Maya.

Và họ đặt ra quy luật của nó: Cho phép giữ bóng trong trận đấu bằng cách đánh bóng bằng các bộ phận cơ thể hoặc bằng vợt hay gậy. Ngày nay, nhiều kho lưu trữ khảo cổ học vẫn còn lưu giữ những quả bóng cao su nặng 7kg. Các đồ tạo tác khác như bình gốm và 1.300 sân bóng lớn được tìm thấy trong khu vực cũng cho thấy sự tồn tại của một trò chơi như vậy.

Các cầu thủ Aztec chỉ được chuyền bóng bằng hông và mông (cấm chân và tay). Họ cố gắng đập bóng vào bức tường ở cuối sân đối phương và đôi khi bóng nặng, cứng bật lại, đập thẳng vào đầu khiến họ bị thương hay nguy hiểm đến tính mạng. Nếu bóng vượt qua chiếc vòng được đặt trên cao ở phần sân của đối phương thì sẽ giành chiến thắng và mọi người tôn vinh.

Là môn thể thao phổ biến ở thời đại đó, giống như bóng đá hay bóng rổ ngày nay, trò chơi bóng này còn giữ một vị trí thiêng liêng trong tôn giáo và nghệ thuật chiến tranh của các nền văn minh Trung Mỹ.

Người ta nói rằng, các vị vua Aztec đã sử dụng nó để thay thế cho chiến tranh và giành các đặc quyền hoặc có thể xoa dịu các cuộc khủng hoảng ngoại giao bằng cách chơi bóng. Trong xã hội Maya và Veracruz, việc cá cược còn phức tạp hơn: Những người thua cuộc còn có thể trở thành vật hy sinh.

Không thể biết chi tiết về việc này nhưng một số sân được trang trí bằng các biển hiệu mô tả sự hy sinh đẫm máu của những kẻ thua cuộc. Sự hy sinh và thể thao cũng được liên kết chặt chẽ trong câu chuyện thần thoại về nguồn gốc vũ trụ của người Maya: Hai anh em sinh đôi đánh bại các chúa tể của thế giới ngầm trên sân đấu. Sau đó họ trở thành Mặt trời và Mặt trăng.

Quả bóng cao su có nguồn gốc Olmec được làm cách đây khoảng 3.000 năm. (Ảnh: Kenneth Garrett).

Tồn tại và phát triển

Mặc dù các biến thể không chính thức mà người Mỹ bản địa và thổ dân đã chơi tồn tại trong nhiều thế kỷ nhưng môn thể thao hiện đại được gọi là bóng đá lại bắt nguồn từ các trường học ở Anh và đến thế kỷ 19 mới được thể chế hóa.

Vào giữa thế kỷ 19, những tiến bộ trong giao thông vận tải, kỹ thuật và công nghệ đã tiết kiệm thời gian lao động, đem lại thời gian rảnh rỗi và có những phương tiện di chuyển dễ dàng để mọi người có thể đến với các cuộc thi đấu bóng đá tổ chức trên những khoảng đất trống, được gọi là sân cỏ.

Bắt đầu từ những năm 1840, nhiều trường học ở Anh đã phát triển các tiêu chuẩn riêng, cho phép tổ chức giải đấu giữa những người chơi với các quy tắc giống nhau. Theo thời gian, hai hệ thống quản lý cạnh tranh bắt đầu chi phối bóng đá. Nếu như câu lạc bộ bóng đá Sheffield cho một đội được hưởng quả phạt trực tiếp khi đối thủ phạm luật thì Đại học Cambridge cấm người chơi cầm bóng trên tay.

Trò chơi bóng mà người Maya chơi khoảng 3.500 năm trước, tiền thân của bóng đá. (Ảnh: Alicia Vera).

Trước sự phát triển của bóng đá, các cầu thủ đã tập hợp lại trong Hiệp hội Bóng đá Luân Đôn. Năm 1877, Sheffield chính thức thông qua “Quy tắc London”. Vào thời điểm này, một số đội đã tiến hành tuyển dụng rộng rãi và bí mật trả tiền cho các thành viên của liên đoàn thuộc tầng lớp lao động.

Các cầu thủ thuộc tầng lớp thượng lưu muốn môn thể thao này vẫn mang tính nghiệp dư. Nhưng vào năm 1885, họ phải chấp nhận rằng có những người chơi chuyên nghiệp, điều này dẫn đến sự bùng nổ mới trong môn thể thao này. Đến năm 1904, bóng đá đã trở nên phổ biến đến mức vượt ra ngoài biên giới và Liên đoàn Bóng đá Thế giới (FIFA) được thành lập.

Kể từ đó, không có gì ngăn cản được sự phát triển của môn thể thao vua này. Sau lần đầu tiên xuất hiện tại Thế vận hội 1908 và Giải vô địch Bóng đá Thế giới lần đầu tiên vào năm 1930, bóng đá chuyên nghiệp tiếp tục phát triển, trở thành môn thể thao hấp dẫn nhất hành tinh. Ngày nay, FIFA là cơ quan quản lý bóng đá, chỉ riêng năm 2021 đã kiếm được hơn 700 triệu euro.

• Bí mật của cú sút phạt huyền thoại
• 16 sự thật về bóng đá - môn thể thao bá chủ toàn cầu
• Chơi bóng đá giúp xương chắc khỏe