Giải bài toán chi phí bản quyền bằng phần mềm nguồn mở

Muốn phát triển phần mềm nguồn mở (PMNM) thành công cụ hữu hiệu để giảm gánh nặng chi phí phần mềm, thúc đẩy ứng dụng CNTT, việc đầu tiên cần làm là đánh giá được bản chất các vấn đề sẽ phải đối mặt khi triển khai diện rộng.

PMNM đã trưởng thành

Khác với phần mềm thương mại, PMNM đi lên nhờ sự đóng góp của cộng đồng. Sau thời gian dài tiến "chậm mà chắc", nó đã trở thành đối trọng cân sức đối với những phần mềm truyền thống. Một số sản phẩm miễn phí thậm chí tỏ ra ưu việt hơn hẳn.

Một khảo sát của SurveyWare.com cho thấy đến 64,17% người được hỏi trả lời họ thích trình duyệt Mozilla FireFox hơn Microsoft Internet Explorer. Hãng máy tính Lenovo (Trung Quốc) mới đây cũng tuyên bố sẽ cài sẵn hệ điều hành Linux trên máy tính của mình bán ra, kể cả dòng laptop ThinkPad cao cấp.

Sự phát triển của PMNM khiến cả gã khổng lồ Microsoft, một trong những "thành trì" biểu tượng cho kinh doanh phần mềm thương mại, gần đây đã phải tuyên bố "sẽ có những hành động nhằm tương hợp với môi trường PMNM".

Từ góc độ người dùng, điểm khác biệt cơ bản của PMNM với những sản phẩm phần mềm thương mại ở chỗ chúng được tải về sử dụng miễn phí. Đó cũng là nguyên nhân tại sao PMNM được nhắc đến nhiều tại Việt Nam trong thời gian gần đây, đặc biệt từ khi Chính phủ đẩy mạnh những cam kết về vấn đề vi phạm bản quyền phần mềm.

Giá bán hàng trăm USD của hệ điều hành Windows và bộ ứng dụng MS Office quen thuộc trở nên quá "nặng" đối với ngân sách của người dùng trung bình hoặc các cơ quan. Phần mềm nguồn mở là giải pháp được nhiều cơ quan, tổ chức Nhà nước lựa chọn để giải quyết vấn đề bản quyền phần mềm trong khi chưa chủ động được nguồn kinh phí.

Tháng 9/2007, Trung tâm tin học Văn phòng TƯ Đảng cho biết toàn bộ 20.000 máy tính thuộc các cơ quan Đảng trên cả nước sẽ dùng phần mềm Open Office. Việc chuyển đổi này được đưa thành nhiệm vụ cụ thể trong Đề án Tin học hoá hoạt động các cơ quan Đảng giai đoạn 2006 - 2010.

PMNM song hành cùng phần mềm thương mại

Hệ điều hành Linux dần dần xuất hiện trên môi trường điện toán di động. Ảnh: Laptop reviews.

Cùng một slide, đường cong thể hiện trên Open Office Impress (trái) trông gai hơn
so với MS PowerPoint (phải). (Ảnh chụp màn hình)

Tuy nhiên, những người dùng chuyên nghiệp vẫn thấy bộ sản phẩm của Microsoft mạnh hơn, đặc biệt là bảng tính Excel. Giao diện của MS Office được đánh giá tinh tế hơn với khả năng tuỳ biến cao, các nút lệnh được kéo thả rất trực quan. Về mặt thực thi, Write (Open Office) lề mề hơn Word (MS Office) khi xử lý các văn bản, tài liệu lớn có nhiều định dạng phức tạp. Hiển thị hình ảnh trên Impress cũng thô hơn so với Power Point.

"Một số tính năng bị di dời hoặc thiếu như định dạng trang (Page Style) trên Write sẽ gây lúng túng cho người dùng. Các file văn bản sử dụng bộ mã TCVN3 phổ biến trong cơ quan nhà nước khi mở trên Open Office 2.2 bị lỗi chữ ’ư’ biến thành dấu ’-’. Để sửa lỗi này, người dùng bắt buộc phải chuyển đổi toàn bộ văn bản TCVN3 sang mã Unicode. Các ứng dụng nhỏ như kế toán, quản lý kho, quản lý nhân sự phát triển trên trên MS Access hoặc không sử dụng được với Open Office Base", Nguyễn Hoàng Huy, một thành viên cộng đồng mã nguồn mở ViệtLUG, cho biết.

Phát triển PMNM như thế nào?

TS. Bùi Thế Duy cho rằng Open Office thích hợp cho triển khai diện rộng. Tuy nhiên, cơ hội dành cho phần mềm này nói riêng, hay PMNM nói chung đều nằm ở khả năng gây dựng cộng đồng người sử dụng. Cụ thể hơn là tạo thêm những cơ hội để người dùng có thể tham gia vào sân chơi này. Cụ thể, đó là phần mềm kế toán, quản lý kho, quản lý nhân sự,... chạy trên Linux, đội ngũ chuyên gia, tài liệu hướng dẫn cách chọn lựa, nghiên cứu PMNM từ góc độ người sử dụng.

"Triển khai PMNM một cách nghiêm túc cần chuẩn bị nhiều thứ và thời gian thử nghiệm kỹ càng. Kinh nghiệm cho thấy những tổ chức thành công với PMNM thường có đội ngũ kỹ thuật tinh nhuệ, tự giải quyết được các vấn đề kỹ thuật, bảo trì và đào tạo. Còn đối với những tổ chức không có đội ngũ tin học riêng hoặc yêu cầu chuẩn hoá trong quy trình nghiệp vụ thì mua phần mềm thương mại có khi còn rẻ hơn PMNM", ông Duy kết luận.

Ông Nguyễn Thành Nam, Tổng Giám đốc Công ty phần mềm FPT (FSoft), cho rằng: Điểm lợi thực sự của PMNM không nằm ở chi phí rẻ. Lợi ích thực sự và lâu dài của PMNM tại những quốc gia như Việt Nam là chúng sẽ trở thành đối trọng với những sản phẩm đắt tiền.

"Microsoft phải xây dựng chi nhánh tại Trung Quốc với mô hình không khác gì đại bản doanh tại Mỹ. Họ phải giảm giá Windows, phát không Office cho thị trường này. Đơn giản vì đây là thị trường duy nhất mà miếng bánh của Microsoft bị sụt giảm trước sự vươn lên của hệ điều hành như Hồng Kỳ", ông Nam nói. "Bản thân hệ điều hành này có thể chưa tốt bằng Windows nhưng nó có áp lực để tạo ra sự ưu đãi cho người dùng Trung Quốc".

Những lý do đó đặt công việc phát triển PMNM trở thành mục tiêu chiến lược phát triển công nghệ phần mềm của Chính phủ với mục đích "tăng tính chủ động về công nghệ, giảm dần sự phụ thuộc".