Ký sinh trùng "tẩy não" linh cẩu non, thôi thúc chúng tới gần kẻ săn mồi

Những con linh cẩu non nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma gondii thu hẹp khoảng cách với lũ sư tử, đặt chúng vào mối nguy tiềm tàng hơn so với các đồng loại khỏe mạnh.

Linh cẩu non là món ăn khoái khẩu của sư tử nên chúng thường ở gần bố mẹ để tránh nộp mạng cho kẻ săn mồi. Với những con bị nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma gondii, tâm lý này bị đảo ngược.

Theo dữ liệu thu thập được trong nhiều thập kỷ tại Khu bảo tồn Quốc gia Masai Mara của Kenya, những con linh cẩu non nhiễm Toxoplasma gondii thường tới gần sư tử hơn và nguy cơ bỏ mạng cao gấp 4 lần so với các đồng loại khỏe mạnh.

Toxoplasma gondii khiến linh cẩu non "bạo gan" hơn. (Ảnh: Science News)

"Tôi rất ngạc nhiên khi thấy sự khác biệt lớn về "mức độ gần gũi" giữa sư tử với những con non nhiễm ký sinh trùng và không nhiễm", Kay Holekamp, nhà sinh thái học hành vi tại Đại học bang Michigan và là đồng tác giả của nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature Communications, cho biết.

Toxoplasma là loại ký sinh trùng đơn bào lây nhiễm cho ít nhất một phần ba dân số thế giới. Nó nổi tiếng với khả năng điều khiển vật chủ, chẳng hạn như chuột, hành động liều lĩnh xung quanh mèo. Nhưng đây là lần đầu tiên các nhà khoa học ghi nhận tác động như vậy ở các loài động vật có vú hoang dã kích thước lớn.

"Loài ký sinh trùng này không chỉ ảnh hưởng lên mèo nhà và chuột, mà còn có tiềm năng lây lan rất rộng", nhà khoa học Kay Holekamp nhận định. Ý kiến chuyên môn của Holekamp được hậu thuẫn bằng 33 năm nghiên cứu linh cẩu.

Mèo vờn linh cẩu

Ký sinh trùng Toxoplasma có thể lây truyền lên nhiều loài vật thuộc tầng thấp của chuỗi thức ăn, bao gồm các loài gặm nhấm, chim chóc, v.v… Chúng lây cho những loài này thông qua thịt hay phân bị nhiễm Toxoplasma. Thế nhưng, Toxoplasma chỉ có thể sinh sản trong môi trường ruột mèo. Vậy làm cách nào để ký sinh trùng tiếp xúc được với nhiều ruột mèo nhất có thể?

Toxoplasma gondii.

Mất hàng triệu năm tiến hóa, họ hàng xa của ký sinh trùng Plasmodium gây sốt rét đã có cho mình cơ chế lây lan đáng ngạc nhiên: loài gặm nhấm nhiễm Toxoplasma sẽ bị mùi nước tiểu của mèo hấp dẫn, khiến chúng lại gần con mèo đói.

Bởi lẽ loài ký sinh trùng có thể sinh sản trong ruột sư tử, và linh cẩu là một trong nhiều loài có mang Toxoplasma trên người, hai nhà nghiên cứu Kay Holekamp và Zach Laubach muốn tìm hiểu liệu Toxoplasma có thao túng được linh cẩu hay không.

Nhóm các nhà khoa học liên hệ với Dự án Theo dõi Linh cẩu Mara đã có thâm niên nhiều thập kỷ, vốn ghi lại dữ liệu về vị trí cụ thể của từng cá thể linh cẩu, bao gồm khoảng cách tiếp xúc của chúng với những con vật khác trong khu bảo tồn. Bên cạnh đó, Dự án còn lưu lại cả số lượng, độ tuổi, giới tính và mẫu máu của linh cẩu non - đây là dữ kiện cho phép nhóm nghiên cứu xác định các cá thể nhiễm Toxoplasma, loài ký sinh trùng sẽ theo vật chủ cả đời.

Nghiên cứu của họ cho thấy có tới 1/3 số linh cẩu con nhiễm Toxoplasma, khoảng 71% số cá thể chưa tới tuổi trưởng thành và 80% cá thể trưởng thành mang ký sinh trùng trên người.

Linh cẩu trên một tuổi mới biết mình không nên bén mảng lại gần sư tử.

Những con linh cẩu non không nhiễm ký sinh trùng sẽ ở tránh xa sư tử khoảng 100 mét, nhưng khoảng cách trung bình giữa cá thể linh cẩu con có kháng thể Toxoplasma với sư tử là 40 mét. Khi linh cẩu được một tuổi, chúng mới đủ khôn ngoan để biết rằng mình không nên lại gần những con mèo cỡ lớn kia.

Theo lời hai tác giả báo cáo, một trong những giới hạn của nghiên cứu này là họ chưa rõ liệu linh cẩu non có sợ những kẻ săn mồi khác và dám bén mảng lại gần mối nguy hiểm không. Nhóm vẫn đang tìm thêm dữ liệu hòng trả lời thắc mắc.

Nghiên cứu thay đổi quan điểm

Stefanie Johnson, nhà khoa học công tác tại Đại học Colorado, người đã bỏ nhiều năm theo dõi ký sinh trùng Toxoplasma, đánh giá cao nghiên cứu mới. “Nó xác nhận rằng ký sinh trùng Toxoplasma có ảnh hưởng mạnh lên hành vi của động vật có vú”, trong đó có thể có cả con người.

Đa số người nhiễm Toxoplasma chỉ sốt nhẹ và hồi phục nhanh chóng, nhưng ký sinh trùng này có thể ảnh hưởng nặng nề tới bào thai, do đó phụ nữ mang thai không nên tiếp xúc gần với phân mèo. Chưa hết, có những nghiên cứu đưa ra bằng chứng gây tranh cãi, cho thấy những người nhiễm Toxoplasma lái xe bất cẩn hơn hay sẵn sàng mạo hiểm kinh doanh; nghiên cứu cho rằng người nhiễm ký sinh trùng bị giảm khả năng cảm nhận sợ hãi.

Nhà nghiên cứu Johnson tin rằng những thay đổi hành vi này là dấu hiệu cho thấy ký sinh trùng Toxoplasma ảnh hưởng tới vật chủ, chúng có thể thao túng động vật có vú cấp cao theo cách mà chúng ta vẫn chưa rõ.

“Đây là loài ký sinh trùng đa số chúng ta coi là ôn hòa, nhất là khi nhiễm trên người”, cô Stefanie Johnson nói. “Nhưng khi nhìn vào hiệu ứng, Toxoplasma có thể tác động lớn tới hành vi con người, thậm chí thao túng ở mức hành vi giao tiếp xã hội”.

• Thực tế đã chứng minh, sư tử và linh cẩu đốm hoàn toàn có thể biến voi thành con mồi
• Video: Chó Pitbull tử chiến kinh hoàng với rắn hổ mang chúa
• Phát hiện bất ngờ về loài người 2 triệu tuổi sống cùng quái thú