Cụm vòm muối ở dãy Zagros hình thành hàng triệu năm trước, là duy nhất nếu xét về độ đa dạng, hình dáng, quá trình hình thành và phát triển.
Cấu trúc muối ấn tượng ở Iran. (Ảnh: Amusing Planet).
Hàng triệu năm trước, Vịnh Ba Tư là một vùng nước lớn hơn nhiều so với ngày nay, nhiều khu vực thuộc bán đảo Arab ở phía nam và Iran ở phía tây ngập trong nước. Sau đó, nước bốc hơi và biển rút đi, để lại một lượng muối khổng lồ. Lớp muối bị bao phủ bởi các trầm tích do nước mưa cuốn từ trên núi xuống. Qua thời gian, lớp trầm tích dày lên, trở nên đặc cứng và đè nặng lên lớp muối bên dưới.
Dưới tình huống như vậy, muối bắt đầu hoạt động giống như chất lưu (chất chuyển động, không có hình dạng cố định) dẫn đến một hiện tượng thú vị gọi là kiến tạo muối. Trọng lượng của hàng nghìn feet (1 feet bằng khoảng 0,3 mét) trầm tích và đá ấn xuống lớp muối, khiến muối trào lên qua các khối đá. Khi tìm thấy một điểm yếu trong lớp trầm tích phía trên, muối sẽ dâng xuyên qua đó và tạo thành các vòm muối. Đôi khi, một vòm muối sẽ trào lên bề mặt và lan rộng theo chiều ngang, trở thành sông băng muối.
Tất cả những cấu trúc muối ấn tượng này có thể được nhìn thấy ở các khu vực phía nam, tây nam và miền trung Iran. Nhưng ví dụ đáng chú ý nhất nằm ở dãy núi Zagros chạy song song với bờ biển Iran ở Vịnh Ba Tư. Dãy Zagros hình thành khi mảng Arab va chạm với mảng Á-Âu, tạo ra nhiều dãy núi và đứt gãy, tạo điều kiện cho các vòm muối xuất hiện.
Các vòm muối (vùng đồi núi) và sông băng muối (vùng sẫm màu) ở dãy núi Zagros, miền nam Iran. (Ảnh: Amusing Planet).
Theo UNESCO, không nơi nào khác trên thế giới có những vòm muối tích tụ như vậy. Địa điểm này đang được xem xét để xếp loại Di sản Thế giới. Cụm vòm muối Iran là độc nhất vô nhị xét theo độ đa dạng, hình dáng, quá trình hình thành và phát triển.
Chỉ riêng ở phần phía nam của dãy Zagros đã có hơn 130 vòm muối. Ngoài vòm muối, nơi đây còn có nhiều hang muối, trong đó có hang muối dài nhất thế giới với chiều dài hơn 6,4km ở núi Namakdan, sông băng muối, thung lũng muối, hố sụt karst và suối muối.
Cụm vòm muối tại Iran có thể đứng trước nguy cơ bị hư hại do hoạt động thăm dò dầu mỏ trong tương lai. Nguyên nhân là những khối đá không thấm nước trong vòm muối thường xuyên giữ dầu mỏ bên dưới các lớp đá khác. Vòm muối ở nơi khác, ví dụ như Mỹ, Mexico, Biển Bắc, Đức và Romania là nguồn cung cấp dầu lớn và đã được khai thác nhiều năm nay.