Loài ếch kỳ lạ này sở hữu bề ngoài giống rắn, khiến không ít người hoảng sợ khi lần đầu tiên nhìn thấy chúng.
Nhắc đến ếch, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến loài động vật lưỡng cư với làn da mịn, ẩm ướt, cặp chân sau dài mạnh mẽ và khả năng bật nhảy ấn tượng... Tuy nhiên, có một loài ếch lại sở hữu hình dáng bên ngoài khác thường, giống rắn hơn là ếch, khiến nhiều người lần đầu bắt gặp sẽ rất hoảng sợ.
Loài ếch sở hữu vẻ bề ngoài giống rắn
Loài ếch được nhắc đến ở đây là ếch giun, có tên khoa học Ichthyophiidae. Loài ếch giun có nhiều phân loài khác nhau, trong số đó nhiều loài đang gặp tình trạng bị đe dọa hoặc sắp tuyệt chủng do số lượng giảm sút.
Nếu có 10 người bắt gặp, hẳn 7 người sẽ nói chúng là giun và 3 người cho rằng chúng là rắn. Nhưng kỳ thực thì, loài vật này lại thuộc họ nhà… ếch.
Đây là loài vật thuộc họ lưỡng cư phân bố ở khá nhiều vùng rừng núi của Việt Nam, trải dài từ Thái Nguyên cho đến Cà Mau.
Ếch giun là loài lưỡng cư không chân duy nhất tại Việt Nam. Chúng sở hữu cơ thể dài, với lớp da trơn bóng, nhiều nếp gấp ngang thân, không có chi... tạo nên vẻ bề ngoài rất giống với rắn, khiến không ít người phải hoảng sợ khi lần đầu nhìn thấy loài động vật này.
Cách di chuyển của ếch giun cũng giống như rắn, bằng cách uốn éo cơ thể để tiến về phía trước. Vẻ bề ngoài của ếch giun giúp chúng thích nghi với môi trường sống dưới đất, dưới các đống lá mục... cho phép chúng dễ dàng di chuyển qua các khe hở và đường hầm trong đất.
Dưới đây là một số hình ảnh của chúng:
Cơ thể của loài ếch giun có hình giống giun đất song cỡ lớn hơn. (Ảnh: Phùng Mỹ Trung).
Hơn nữa, thân hình của bò sát, có sọc dọc nâu vàng trơn bóng cùng chiếc đầu dẹt ngoe nguẩy của loài ếch giun này lại càng khiến người ta liên tưởng đến những loài rắn độc có màu sắc nổi bật, bắt mắt. (Ảnh: War/Nguyễn Vũ Khôi)
Chiều dài cơ thể ếch giun có thể tới hàng chục cm. (Ảnh: pskhun)
Chúng khác giun ở chỗ: Đầu có mắt như hai chấm đen. (Ảnh: Maxim Ryzhov)
Đầu ếch giun nhỏ và hơi dẹp, mõm tương đối nhọn và có hàm rõ. (Ảnh: biozcw)
Ở giai đoạn nòng nọc, ếch giun có mang ở hai bên cổ. Khi trưởng thành, mang ở hai bên cổ tiêu biến và con vật hô hấp theo cách khác.
Ếch giun thường sống ở những nơi có độ cao lớn như ở dãy Tam Đảo, nhưng người ta cũng bắt gặp chúng ở những vùng đất thấp như rừng U Minh. (Ảnh: Maxim Ryzhov)
Sống chui luồn trong đất như giun, hang chúng thường được bắt gặp ở những nơi đất xốp sâu khoảng từ 20 - 30cm gần ao hồ. (Ảnh: eol.org)
Thức ăn của ếch giun là giun đất và một số loại côn trùng. (Ảnh: thetexanherper.com)
Số lượng ếch giun hiện nay còn khá ít do chúng bị mất môi trường sống ở nhiều nơi. (Ảnh: Nikolai Orlov)
Chúng đẻ trứng ở gần chỗ có nước. Số lượng trứng trong một lứa có chừng 20 quả được nối với nhau bằng chất nhày và cá thể cái cuốn lấy để bảo vệ trứng khỏi khô đồng thời điều tiết nhiệt độ thích hợp để con non có cơ hội phát triển tốt nhất. (Ảnh: thetexanherper.com)
Loại lưỡng cư độc đáo này đã được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam và được luật pháp bảo vệ. (Ảnh: Pskhun)
Ếch giun có đầu và thân không phân biệt rõ với nhau. Mắt và miệng của loài ếch này rất nhỏ, khó có thể nhìn thấy. Phía trước mặt của ếch giun còn có 2 xúc tu ngắn nằm gần mắt, giúp cảm nhận môi trường xung quanh và tìm kiếm thức ăn.
Thức ăn của ếch giun là giun đất, ấu trùng của các loài côn trùng, sâu, nhện... Do vậy, ếch giun đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát số lượng côn trùng và duy trì cân bằng sinh thái trong môi trường sống của chúng.
Ếch giun - Bà mẹ tuyệt vời của thế giới lưỡng cư
Trong khi phần lớn các loài động vật lưỡng cư khác như ếch, nhái, cóc... thường bỏ rơi trứng ngay sau khi đẻ, ếch giun mẹ lại chăm sóc trứng một cách kỹ càng.
Theo đó, khi đến mùa sinh sản, ếch giun cái sẽ tìm những vị trí gần nước, độ ẩm cao để đẻ trứng. Sau khi đẻ, ếch giun cái sẽ cuốn lấy trứng để bảo vệ, đồng thời tiết ra dịch nhầy để giúp trứng không bị khô. Ếch giun mẹ cũng điều tiết nhiệt độ, độ ẩm cho trứng để đảm bảo số lượng trứng có thể nở được cao nhất.
Ếch giun có độc hay không?
Ếch giun sở hữu miệng nhỏ, bên trong là hai hàm răng cho phép chúng săn mồi.
Thời gian đầu, các nhà khoa học cho rằng ếch giun không có độc. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây cho thấy trong miệng của ếch giun có tuyến độc và chúng có khả năng tiết nọc độc khi cắn.
Ếch giun có miệng nhỏ nên hầu như không thể cắn hay tấn công con người (Ảnh: Flickr).
Dù vậy, đến thời điểm hiện tại các nhà khoa học hiện vẫn chưa thể tìm hiểu rõ chất độc ếch giun ảnh hưởng đến con người như thế nào. Bên cạnh đó, do miệng của ếch giun nhỏ nên chúng cũng rất khó có thể cắn và tiêm nọc độc cho con người.
Ếch giun - Loài động vật được pháp luật bảo vệ tại Việt Nam
Tại khu vực Đông Nam Á ghi nhận sự hiện diện của 11 loài ếch giun, riêng tại Việt Nam có 4 loài, trong đó có 3 loài là đặc hữu. Các loài ếch giun được tìm thấy tại nước ta bao gồm:
Ếch giun Cát Lộc (tên khoa học: Ichthyophis catlocensis): Loài ếch giun này được tìm thấy lần đầu tiên vào năm 2015, tại khu vực Cát Lộc, thuộc Vườn Quốc gia Cát Tiên (nằm chung trên địa bàn huyện Cát Tiên và Bảo Lộc, Lâm Đồng).
Cận cảnh một cá thể ếch giun Cát Lộc, chụp tại Vườn Quốc gia Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng (Ảnh: E.A. Galoyan).
Ếch giun Cát Lộc không có sọc vàng kéo dài dọc thân như các phân loài ếch giun khác. Loài này có kích thước nhỏ, khi trưởng thành chỉ dài khoảng 20cm.
Loài ếch giun này rất hiếm gặp, đến mức các nhà khoa học vẫn chưa thể ghi nhận được các đặc tính sinh học của chúng như tập tính sinh sản, môi trường sống, thức ăn...
Ếch giun Cha Lo (tên khoa học: Ichthyophis chaloensis): Loài ếch giun này có màu xanh đen tuyền và cũng không có sọc vàng kéo dài dọc thân thường thấy trên các loài ếch giun khác. Loài ếch giun này khi trưởng thành dài khoảng 22cm.
Cận cảnh một cá thể ếch giun Cha Lo, chụp tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình (Ảnh: Nguyễn Quảng Trường).
Ếch giun Cha Lo được phát hiện lần đầu tiên vào năm 2015, tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, Quảng Bình. Loài này hiện chỉ được ghi nhận tại thôn Cha Lo, xã Hóa Sơn, Huyện Minh Hóa, Quảng Bình, ở độ cao trên 600m.
Tương tự ếch giun Cát Lộc, loài ếch giun Cha Lo cũng rất hiếm gặp nên chưa thể ghi nhận đầy đủ các đặc tính sinh học của chúng.
Ếch giun Nguyễn (tên khoa học: Ichthyophis nguyenorum): Loài ếch giun này được phát hiện vào năm 2012, trên khu vực cao nguyên Kon Tum, miền Trung Việt Nam. Tên gọi ếch giun Nguyễn được đặt để vinh danh 2 nhà nghiên cứu bò sát và lưỡng cư Việt Nam là Nguyễn Quảng Trường và Nguyễn Thiên Tạo.
Cận cảnh một cá thể ếch giun Nguyễn, nổi bật với 2 sọc vàng chạy dọc cơ thể (Ảnh: Chris Joldnall).
Đây là loài ếch giun đặc hữu của Việt Nam, được tìm thấy ở khu vực Tây Nguyên và miền Nam, bao gồm các tỉnh Lâm Đồng, Gia Lai, Kon Tum, Đồng Nai và Bình Phước.
Loài ếch giun này có mặt lưng màu tím đen, dưới bụng màu nhạt hơn, 2 bên sườn có sọc màu vàng liên tục, chạy từ giữa hàm trên đến gần chóp đuôi. Cơ thể khi trưởng thành có thể dài 30cm.
Ếch giun Nguyễn thường được bắt gặp khi trời mưa lớn. Chúng thường sống tại những khu vực ẩm ướt dưới tán rừng, bùn lầy ven suối, đôi khi được tìm thấy trong các trang trại cà phê, ruộng lúa hoặc các khu dân cư.
Ếch giun Koh Tao (tên khoa học: Ichthyophis kohtaoensis): Loài ếch giun này có 2 sọc vàng đều nhau chạy dọc từ mắt đến chóp đuôi, phần lưng có màu nâu, dưới bụng có màu nâu sáng. Loài ếch giun này khi trưởng thành dài khoảng 40cm.
Tên gọi của loài ếch giun này được đặt theo địa danh đảo Koh Tao, Thái Lan, nơi chúng được tìm thấy lần đầu tiên vào năm 1960. Ngoài Thái Lan, loài này còn được phân bố rộng từ phía nam Trung Quốc, Việt Nam, Lào và Campuchia.
Tại Việt Nam, ếch giun Koh Tao được tìm thấy tại các tỉnh Phú Thọ, Tiền Giang, An Giang, Cà Mau... nhưng chỉ với số lượng rất ít.
Ếch giun Koh Tao có vẻ ngoài khá giống ếch giun Nguyễn, nhưng kích thước lớn hơn (Ảnh: iNaturalist).
Ếch giun Koh Tao được tìm thấy ở những khu vực ẩm ướt dưới tán rừng, trong các trang trại cà phê, ruộng lúa hoặc các khu dân cư ven rừng. Loài này hoạt động mạnh vào mùa mưa và thường được tìm thấy sau những cơn mưa lớn.
Các loài ếch giun tại Việt Nam hiện phải đối mặt với tình trạng mất môi trường sống và thiếu hụt nguồn thức ăn do rừng bị thu hẹp, đất bị xói mòn, lũ lụt kéo dài khiến ếch giun bị chết ngạt trong đất... Các loài ếch giun hiện đã được đưa vào sách đỏ tại Việt Nam, cần được bảo tồn và cấm săn bắt.
Hy vọng với những nội dung do bài viết cung cấp, độc giả có thể phân biệt rõ ếch giun và rắn, từ đó không giết nhầm loài động vật hiếm gặp và có số lượng đang bị giảm sút này.