Đảo núi lửa Surtsey - Di sản thiên nhiên thế giới tại Iceland

Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hiệp quốc Unesco đã công nhận Đảo núi lửa Surtsey của Iceland là Di sản thiên nhiên thế giới năm 2008.

Đảo núi lửa Surtsey là một hòn đảo nằm ngoài khơi bờ nam của Iceland, đảo được hình thành trong vụ phun trào núi lửa. Ban đầu đảo nằm sâu 130 mét dưới mực nước biển, đến tháng 11 năm 1963 trong một vụ phun trào đảo trồi lên trên mặt nước, vụ phun trào này kéo dài đến ngày 5 tháng 6 năm 1967. Sau khi trồi lên khỏi mặt nước hoàn toàn, đảo có diện tích 2,7 km2. Tuy nhiên kể từ năm 1967 tới nay, sự bào mòn của gió và sóng đã khiến đảo bị giảm kích thước. Nghiên cứu khảo sát gần đây nhất diện tích đảo đã giảm ½ hiện chỉ còn 1,4 km2.

Tên Surtsey được đặt theo tên một ngọn núi lửa khổng lồ trong thần thoại Bắc Âu. Kể từ khi được hình thành, đặc biệt sau khi trồi lên trên mặt nước biển, đảo Surtsey liên tục được các nhà núi lửa học nghiên cứu về quá trình phun trào cũng như hình thành của nó. Vài năm sau khi trồi lên khỏi mặt nước, đảo còn thu hút đông các nhà thực vật học, sinh vật học cùng tham gia nghiên cứu khi sự sống dần hình thành trên đảo (khi mới hình thành trên đảo không có sự sống).

Quá trình phun trào và nhô lên khỏi mặt nước biển của đảo núi lửa Surtsey tại Iceland. Quá trình này diễn ra liên tục từ năm 1963 và kết thúc năm 1967.

Nằm sâu 130 mét dưới mực nước biển, núi lửa Surtsey đã có nhiều đợt phun trào khác nhau tạo nên một vào đảo nhỏ mà đến tận ngày hôm nay chúng vẫn chìm dưới nước. Trong số các đảo đó có đảo núi lửa cổ nhất là Surtla nằm cách Surtsey 2,5 km về phía đông bắc. Đảo này có độ sâu 6m, rộng 600m và dài 900m. Cách đảo núi lửa Surtsey khoảng 500m về phía đông là Syrlingur, đảo này nằm ở độ sau khoảng 2,5m có diện tích khoảng 1.600m.

Qua nhiều lần nghiên cứu, khảo sát, đo đạc, các nhà khoa học đã đưa ra kết luận: đảo núi lửa Surtsey là một núi lửa đỉnh bằng, sườn dốc cắm xuống đáy biển. Các loại đá trên bề mặt đảo có 2 dạng chính là đá tephra và dung nham. Tephra phân bố ở vùng trung tâm đảo trên diện tích 0,34 km2 trong hai miệng núi lửa chính. Tephra được hình thành từ các mảnh vỡ của dung nham khi chúng được phun trào trong nước biển và trải qua quá trình palagonite hóa trong hai miệng núi. 40 năm sau vụ phun rào, 85% chất tephra đã bị biến đổi thành tuff và phủ trên diện tích 0,24 km2. Dung nham có tính chất tương tự như ở một vài đảo khác tại Iceland với thành phần chính gồm basalt, plagioclase và spinel...

Bề mặt đảo núi lửa sau khi kết thúc quá trình trồi lên trên mặt nước biển.

Trong vòng hơn 30 năm kể từ khi sự phun trào hoàn toàn chấm dứt diện tích đảo đã bị nước biển lấn và ăn mòn tới ½ diện tích. Song qua nhiều nghiên cứu và phân tích của các nhà khoa học thì đảo sẽ không hoàn toàn bị biến mất. Lý do là bởi khu vực bị ăn mòn, xâm thực được cấu tạo bằng đá tephra, lỏng lẻo và dễ bị sóng cuốn đi, nước biển ăn mòn. Nhưng những phần còn lại lại được cấu tạo bằng dung nham rất rắn và bền, không dễ bị ăn mòn, xâm thực như những phần cấu tạo từ tephra.

Năm 1965 là năm đánh dấu sự xuất hiện của loài thực vật đầu tiên xuất hiện trên đảo Surtsey. Năm 1967, các nhà khoa học tìm thấy sự xuất hiện của rêu và năm 1970 là sự có mặt của địa y trên khu vực dung nham. Cho đến nay, rêu và địa y đã phủ phần lớn hòn đảo. Mặc dù có nhiều loài thực vật đã được tìm thấy xuất hiện tại đảo song hầu hết bị chết chỉ còn khoảng 10 loài có thể sống và phát triển được trên môi trường nghèo dinh dưỡng của đảo. Khi chim bắt đầu tới và xây tổ trên đảo, chất đất tại đây được cải thiện đáng kể, nhiều loài sinh vật có thể sống tại đảo hơn. Năm 1998, lần đầu tiên một loài cây bụi có xuất hiện và có thể sinh trưởng trên đảo đó là cây liếu lá trà. Loài cây này khi trưởng thành cao tới 4m và có thể thích ứng với những môi trường khắc nghiệt. Năm 2008, các nhà khoa học thống kê được 69 loài thực vật phát triển trên đảo trong đó có 30 loài phát triển tốt.

Chính sự xuất hiện của các loài chim đã giúp chất đất tại đảo tốt hơn tạo môi trường cho thực vật phát triển. Khi thực vật phát triển lại đáp ứng thức ăn cho các loài chim, cứ như vậy trên đảo núi lửa Surtsey ngày càng có nhiều loại thực vật và chim sinh trưởng. Trong số nhiều loài chim trên đảo nhiều nhất phải kể đến Mòng biển, loài chim này đã xuất hiện trên đảo từ năm 1984. Vài năm sau đó là hải âu và hiện nay tại đảo núi lửa Surtsey người ta thấy sự xuất hiện của nhiều giống chim di cư.

Không chỉ có chim chọn đảo núi lửa Surtsey làm nơi sinh trưởng, một số loài sinh vật biển cũng tìm đến hòn đảo này. Năm 1983, các nhà khoa học tìm thấy hải cầu lần đầu tại đảo. Một nhóm gồm khoảng 70 cá thể hải cẩu xám đã lên đảo và chọn đảo làm nơi cư trú. Vì chìm trong nước biển nhiều năm và hiện vẫn còn 1 phần ngập dưới nước biển, nên các sinh vật biển trên đảo còn có nhím biển, ốc đá...

Điều lý thú nhất là việc phát hiện sự có mặt của các loài côn trùng trên đảo năm 1964. Theo các nhà khoa học, những loài côn trùng này đã có mặt trên đảo ngay sau khi đảo kết thúc quá trình trồi lên trên mặt biển. Nhiều giả thiết cho rằng những loài côn trùng này đến nhờ gió từ lục địa Châu Âu. Cùng với các loài thực vật, côn trùng là thức ăn chính cho chim, phân chim lại làm giàu cho chất đất và cứ như vậy sự sống trên đảo ngày càng đa dạng hơn. Giun đất được tìm thấy lần đầu tiên năm 1993 và ốc sên năm 1998, sau đó nhện và bọ cánh cứng cũng đã được tìm thấy.

Mặc dù không phải Di sản thiên nhiên thu hút khách du lịch nhưng đảo núi lửa Surtsey là khu vực có ý nghĩa quan trọng với các nhà nghiên cứu núi lửa, địa chất và cho đến nay đảo núi lửa Surtsey vẫn còn nhiều nghiên cứu cần thực hiện về vị trí, tác động của nó với những vùng xung quanh.