Đất cát: Tài nguyên được khai thác nhiều nhất và là nguyên nhân chính khiến lũ lụt ngày càng mạnh

Theo thống kê của chương trình môi trường Liên Hiệp Quốc (UNEP), hàng năm thế giới cần khoảng 30-50 tỷ tấn cát. Với số cát này, bạn có thể xây một con đường rộng 20 mét vòng quanh xích đạo mỗi năm.

Nhu cầu sử dụng đất cát trên toàn cầu đang tăng chóng mặt. Tại nhiều nơi trên thế giới, thậm chí những thế lực ngầm cũng sẵn sàng đâm chém nhau để có thể sở hữu loại tài nguyên tưởng chừng không đáng giá này.

Tại Ấn Độ, các băng đảng xã hội đen đe dọa người dân địa phương để khai thác và vận chuyển trái phép loại tài nguyên này. Ở Marocco và vùng biển Caribbean, những kẻ trộm cát hoàng hành trên các bãi biển cạn. Số liệu của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) thì cho thấy một nửa số cát dùng cho các công trình ở Morocco đến từ các bãi khai thác trái phép.

Theo nghiên cứu của trường đại học Yale, dù không thể tính toán chính xác lượng đất cát khai thác trái phép nhưng sản lượng chiếm đến 85% tổng lượng khai thác tài nguyên toàn cầu mỗi năm, tương đương hơn 40 tỷ tấn và trở thành loại tài nguyên được khai thác nhiều nhất thế giới tính theo cân nặng.

Tại Đức, nhiều nông dân thà bán cát còn hơn trồng nông sản hay kinh doanh bất động sản, vì chúng cho lợi nhuận nhanh chóng và nhiều hơn.

Tổng giá trị thị trường khai thác cát ước tính đạt 70 tỷ USD và có thể cao hơn do khó thống kê được nguồn khai thác lậu. Với tổng giá trị thị trường xây dựng toàn cầu có thể đạt 15 nghìn tỷ USD vào năm 2025 và mức tăng trưởng 6%/năm, nguồn tài nguyên cát chắc chắn sẽ ngày càng đắt đỏ hơn.

Như một hệ quả tất yếu, chính việc khai thác cát đã dẫn đến những hệ quả khôn lường do thiên tai như lũ lụt hay biến đổi khí hậu. Đây cũng là nguyên nhân chính dẫn đến các trận lụt ngày càng lớn ở khu vực đồng bằng sông Mekong và vùng Đông Nam Á cũng như tạo nên sự khô hạn cùng nhiều biến đổi khác trong khu vực.

Tài nguyên sống còn

Với tốc độ phát triển đáng kinh ngạc của nền kinh tế Châu Á, nhu cầu đất cát trong trộn bê tông và làm nhựa đường ngày một cao và không có gì đáng ngạc nhiên khi Châu Á trở thành thị trường nóng bỏng của cuộc đại chiến ngành đất cát. Nền kinh tế lớn nhất khu vực này là Trung Quốc chiếm đến 50% nhu cầu đất cát của toàn thế giới khi đầu tư mạnh tay cho cơ sở vật chất hạ tầng. Tính riêng trong khoảng 2011-2014, Trung Quốc đã xây 32,3 triệu ngôi nhà cùng 4,5 triệu km đường xá.

Ngoài tác dụng lớn trong ngành xây dựng, đất cát cũng được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp khi là nguyên liệu chủ chốt để làm kính, làm các thiết bị điện tử hoặc đóng vai trò quan trọng trong khai thác dầu mỏ.

Đặc biệt tại một số quốc gia như Singapore, đất cát còn là tài nguyên chiến lược cần được dự trữ để lấp biển mở rộng đất liền. Kể từ thập niên 1960 tới nay, Singapore đã mở rông diện tích thêm 20% nhờ phương pháp này và phần lớn cát được nhập từ các nước láng giềng như Campuchia, Indonesia, Malaysia hay Thái Lan. Trong vòng 20 năm qua, quốc gia này đã nhập khoảng 517 triệu tấn cát.

3 năm khai thác cát của Trung Quốc cao hơn cả nước Mỹ trong 1 thế kỷ.

Mặt khác, những quần đảo như Maldives hay Kiribati cũng nhập khẩu cát để nâng nền đất trước hiện tượng nước biển dâng cao.

Tồi tệ hơn, Liên hiệp quốc (UN) dự báo vào năm 2030, thế giới sẽ có hơn 40 siêu thành phố với dân số bình quân 10 triệu người mỗi đô thị, cao hơn so với 31 siêu thành phố năm 2016. Năm 2015, khoảng 54% dân số sống ở các đô thị và tỷ lệ này sẽ đạt 66% vào năm 2050.

Kể từ năm 1950, số lượng dân cư tại thành thị đã tăng gấp 4 lần trên toàn thế giới lên 4 tỷ người, chiếm hơn 50% tổng dân số thế giới. Thậm chí UN dự đoán sẽ có thêm 2,5 tỷ người nữa chuyển đến các thành phố trong 30 năm tới.

Điều này đồng nghĩa với việc sẽ có thêm nhà cửa, công trình được xây và nhu cầu đất cát sẽ còn tăng mạnh nữa. Xin được nhắc rằng với mỗi tấn xi măng, chúng ta cần tốn 67 tấn cát nguyên liệu và đây là thành phần chính giúp xây nên mọi công trình trên thế giới.

Riêng tại Trung Quốc, hơn 500 triệu người dân đang sống tại các vùng thành thị, nhiều gấp 3 lần so với cách đây 60 năm và bằng tổng dân số thành thị của cả Mỹ, Canada và Mexico cộng lại.

Theo tờ Guardian, một thương lái ngành cát tại Thượng Hải-Trung Quốc có thể thu nhập đến 200.000 USD/năm nhờ sự bùng nổ xây dựng tại những thành phố lớn như thế này. Kể từ năm 2000, thành phố này đã có thêm 7 triệu dân và đã xây nhiều nhà cao tầng hơn cả thành phố New York trong 10 năm qua.

Ngoài ra, mực nước biển đang ngày một dâng cao do biến đổi khí hậu và đất cát dường như là giải pháp hiệu quả nhất để đối phó với tình trạng này.

Vậy tại sao đất cát lại đắt giá đến như vậy khi chúng ta thấy chúng khắp mọi nơi? Nguyên nhân rất đơn giản, cát sa mạc quá mềm và trơn nên không thể dùng cho xây dựng trong khi những ngành công nghiệp lại đòi hỏi các loại đất cát khác nhau tùy vào nhu cầu.

Những ngành như bê tông hay làm kính đều cần những loại cát nằm sâu dưới biển hay ở lòng sông. Hệ quả là dù đất cát có ở khắp mọi nơi nhưng không phải loại nào cũng được khai thác để tiêu thụ. Theo Forbes, giá cát xây dựng đã tăng 5 lần trong 40 năm qua và trở thành miếng mồi béo bở cho nhiều thế lực.

Bên cạnh đó, ngành xi măng cũng tiêu thụ rất nhiều đất cát. Khảo sát của tổ chức USGS cho thấy ngành xi măng tại Mỹ đã tiêu thụ khoảng 11 tỷ tấn đất cát năm 1994 và con số này đã tăng lên 26 tỷ tấn vào năm 2012.

Trên toàn thế giới, sản lượng ngành xi măng đã tăng gấp 3 lần từ 1,37 tỷ tấn năm 1994 lên 3,7 tỷ tấn năm 2012. Trong đó tăng mạnh nhất là Châu Á và Trung Quốc. Tính trong vòng 20 năm đến năm 2013, nhu cầu sử dụng xi măng của Trung Quốc đã tăng 437,5%. Trong vài năm qua, tổng lượng xi măng nước này sử dụng bằng tổng số nước Mỹ đã dùng trong thế kỷ 20.

Một ngành nữa cũng ngày càng sử dụng nhiều đất cát là khai thác dầu mỏ khi các nhà sản xuất phát hiện ra dùng cát trong khai thác dầu đá phiến sẽ giúp nâng năng suất. Số liệu của USGS cho thấy tỷ lệ dùng cát trong khai thác dầu đá phiến Mỹ đã tăng mạnh từ 5% năm 2003 lên 72% năm 2014.

Thông thường, các công trình không mua cát quá đắt vì chúng không kinh tế mà sử dụng nguồn cát từ những nơi gần đó, hoặc từ những nhà môi giới. Tuy nhiên, các quốc gia giàu có như Singapire hay Qatar lại nhập khẩu rất nhiều cát cho xây dựng và lấp biển. Rất nhiều đất cát ở Australia đã được vận chuyển bằng đường biển, qua các vùng sa mạc để xây tòa tháp nổi tiếng Burj Khalifa nổi tiếng của Dubai.

Theo thống kê của chương trình môi trường Liên Hiệp Quốc (UNEP), hàng năm thế giới cần khoảng 30-50 tỷ tấn cát. Với số cát này, bạn có thể xây một con đường rộng 20 mét vòng quanh xích đạo mỗi năm.

Khai thác cát là nguyên nhân chính khiến các trận lũ mạnh hơn cũng như tình trạng hạn hán, biến đổi môi trường ngày càng nặng.

Thủ phạm của những trận lũ

Hầu hết các quốc gia hiện nay đều có quy định về nơi được phép khai thác cát và bao nhiêu cát được phép lấy. Tuy nhiên, nhu cầu ngày một tăng cao khiến tình trạng khai thác cát trái phép vẫn lan rộng tại nhiều nước đang phát triển.

Hậu quả của tình trạng này là nhiều khu vực bị khai thác quá đà không kịp tái tạo một cách tự nhiên, qua đó làm ô nhiễm môi trường, hủy hoại nguồn sống và gián tiếp tạo nên các vụ thiên tai. Trong khi khai thác cát rất dễ dàng và nhanh chóng thì Trái đất lại phải tốn hàng nghìn năm mới dựng nên được loại cát phù hợp cho xây dựng.

Nhà vận động xã hội người Tây Ban Nha, ông Alex Gonzalez Davidson cho biết mỗi năm ngành cát giao dịch khoảng 70 tỷ USD và có ít nhất 15 tỷ USD là đến từ các mỏ khai thác trái phép.

Khai thác cát đơn giản nhưng thời gian để Trái đất phục hồi lại như ban đầu lại cực kỳ lâu.

Vụ việc ngày càng nghiêm trọng hơn khi Malaysia xét xử công khai nhiều quan chức vào năm 2010 vì tội nhận hối lộ, bảo kê cho các băng đảng khai thác cát trái phép để bán cho Singapore. Nguồn nhập khẩu cát chính hiện nay của Singapore đến chủ yếu từ Myanmar, Campuchia và Philippines. Theo UNEP, do công cuộc lấp biển mở đất mà tính bình quân đầu người, Singapore là quốc gia sử dụng nhiều cát nhất thế giới hiện nay.

Không riêng gì Đông Nam Á, Trung Quốc cũng đang chịu ảnh hưởng nặng từ việc khai thác cát. Vùng hồ Poyang thuộc tỉnh Giang Tây nổi tiếng là môi trường sinh thái cho nhiều loài sinh vật, nhưng giờ đây mọi thứ đã thay đổi khi tình trạng khai thác cát lậu đã khiến nhiều loài biến mất ở vùng hồ này. Trong khi đó, ngư dân quanh đây ngày càng đánh bắt được ít hơn do các loài thủy sản đã biến mất do ô nhiễm môi trường.

Trong khi đó tại Ấn Độ, ngành khai thác cát trái phép đã trở thành tệ nạn khó giải quyết khi dẫn đến các vụ đâm chém, giết người tranh giành quyền khai thác. Tổng số lượng cát dùng cho ngành xây dựng hàng năm đang tăng bình quân 300% kể từ năm 2000 và vẫn còn tiếp tục tăng mạnh.

Hiện nay, chính phủ các nước đã có chính sách mạnh tay hơn với ngành khai thác cát nhưng có lẽ nhu cầu ngày một tăng cao với loại tài nguyên này đang khiến công cuộc quản lý ngày một khó khăn hơn. Việc khai thác cát dễ dàng và có giá cao khiến các băng đảng trở nên vô cùng liều lĩnh còn tình trạng tham nhũng cũng ngày càng gia tăng.

Với đà khai thác như hiện nay, trong tương lai không xa có lẽ không phải dầu mỏ mà chính nguồn nước và cát mới là loại tài nguyên dẫn đến nhiều xung đột trên thế giới.

Cập nhật: 28/11/2020 Theo Tổ Quốc