Người mắc tâm bệnh: Làm sao trị, trị ở đâu?

Chán đời! Hoang mang trước khó khăn, thử thách của cuộc sống! Im lặng, nín nhịn hay bùng phát thành bạo hành... Các nhà tâm lý gọi đó là tâm bệnh. Ngày nay, khoa học tâm lý trị liệu có thể giúp bạn tháo gỡ tâm bệnh.

Với sự phát triển của ngành khoa học tâm lý trị liệu, người ta không cần đè nén nỗi lòng mình trước những ẩn ức dễ gặp phải trong cuộc sống đời thường, bởi đã có những nhà chuyên môn trị tâm bệnh.

Ngành học chuyên môn để trị tâm bệnh được gọi là “Tâm lý trị liệu”.

Chỉ có điều, “Tâm lý trị liệu” chỉ mới manh nha phát triển ở Việt Nam.

Tâm lý trị liệu... trị tâm bệnh

Các chuyên gia tâm lý cùng ngồi lại với nhau để tìm hướng đi cho ngành trị liệu tâm lý.

Bề ngoài, X, 16 tuổi là một nữ sinh thuộc dạng “con ngoan, trò giỏi”. Em sống trong một đại gia đình gồm có bà, ba mẹ, cậu, dì, em trai và cô em họ. Trong cả dòng họ, X. là người duy nhất học đến phổ thông trung học và học giỏi. X. chỉ sống với gia đình và được mọi người yêu thương. Ngoài ra, em ít có bạn bè và những mối quan hệ giao tiếp khác ngoài xã hội.

Tưởng không có gì để nói, nhưng rồi mọi chuyện lại đâm ra rắc rối... Bỗng nhiên, ở X. xuất hiện những triệu chứng như buồn bã, chán nản, biếng ăn. Những triệu chứng này dần dà hóa ra nặng hơn đến độ X. không thể học thuộc bài. Mỗi khi học, X. lại bị nhức đầu, buồn nôn... Thấy vậy, gia đình bèn đưa X. đến phòng khám tâm thần rồi phòng Tâm lý IFC (Individual & Family Counseling).

Tại IFC, X. được tham vấn và trị liệu tâm lý 1 lần/tuần. Tại đây, các chuyên viên tham vấn đã sử dụng những kỹ năng chuyên môn cùng với sự hướng dẩn của bà Libby Zinman-Schwartz, nhà tâm lý học người Mỹ (hiện đang giúp IFC đào tạo các chuyên viên tham vấn tâm lý) để chẩn đoán và đi đến nhận dạng những vấn đề mà X. gặp phải.

Từng bước một, thông qua giao tiếp tin cậy với người tham vấn, X đã dần dần bộc lộ được mình. Thì ra, do được xem là “con ngoan, trò giỏi” nên X thường được lấy ra “làm gương” cho cô em họ. Vậy là, mỗi khi cô em họ bị la mắng, X lại mặc cảm cho rằng mình có lỗi. Mặt khác, do được mọi người trong gia đình quan tâm, chăm sóc quá mức nên đâm ra có tác động ngược: X luôn cảm thấy mình phải có trách nhiệm với mọi người trong gia đình và tự ràng buộc mình phải làm hài lòng mọi người một cách quá mức.

Đi đôi với sự dằn vặt này, X lại tự mâu thuẫn khi không muốn trở thành người lớn do sợ là, khi thành người lớn thì sẽ không còn ai yêu thương mình như hiện tại nữa...

Khi không thể tâm sự với ai về những vấn đề gặp phải, những giằng xé về nội tâm của cô gái mới lớn này dữ dội đến nỗi, cô đâm ra phát bệnh...

Trị liệu tâm lý: một phương pháp mới trị tâm bệnh

Trường hợp như X. gặp phải, không phải là hiếm... Một cô gái khác đã 26 tuổi đến IFC thoạt tiên, chỉ là do cảm thấy căng thẳng với đồng nghiệp nơi sở làm.

Thế nhưng, qua nhiều buổi trị liệu tâm lý, cô gái này đã bộc lộ được những ẩn ức sâu kín trong cuộc sống của mình (bị lạm dụng tình dục từ nhỏ), để rồi sau trị liệu, cô đã can đảm và tự tin đương đầu với những rắc rối xung quanh hoàn cảnh của mình.

Các nhà Tâm lý đang trao đổi với nhau tại Hội thảo Trị liệu tâm lý lần I, TP.HCM

Điều may mắn là X, hay cô gái nọ đã tìm được đúng “thuốc”... Đó là “trị liệu tâm lý” do các chuyên viên tâm lý với những kỹ năng chuyên môn thuần thục tiến hành.

Theo anh Ngô Minh Uy, Phòng tham vấn tâm lý IFC, “Tham vấn và trị liệu tâm lý không nên ngộ nhận là cho người mắc tâm bệnh một lời khuyên, một sự giáo huấn. Điều quan trọng là, giúp người bệnh tự nhận ra bản ngã của mình, bộc lộ sự thật về mình. Tiếp đó, qua các bài tập chuyên môn dưới sự hướng dẫn của các nhà tâm lý, người mắc tâm bệnh dần dần thay đổi quan điểm sống, chấp nhận hoàn cảnh thực tế mà mình đã gặp phải và mạnh dạn ứng phó với hoàn cảnh một cách tự tin hơn...”

Nhưng vấn đề quan trọng là làm thế nào để X có thể bộc lộ ra được những cảm xúc thật của mình? Theo cô Huỳnh Thị Hoài Như, phòng tham vấn tâm lý IFC, đó là một vấn đề rất khó khăn và đòi hỏi những kỹ năng chuyên môn cần thiết của nhà tâm lý.

Để vực dậy tâm lý hụt hẫng nơi người mắc tâm bệnh (hay “thân chủ”, theo cách gọi của chuyên viên “tâm lý trị liệu), người ta ấn định nghiêm ngặt thời gian làm việc với thân chủ vào mỗi buổi tham vấn. Ví dụ, sau khi thoả thuận với thân chủ, mỗi buổi tham vấn là 30 phút thì thân chủ không được đến trễ. Nếu đến trễ, thời gian thân chủ đến trễ sẽ bị trừ vào thời gian làm việc. Điều này buộc thân chủ phải có trách nhiệm trong suốt quá trình trị liệu. Đồng thời, qua đó, tạo cho họ thói quen quản lý cuộc sống của mình chớ không được duy trì tâm lý buông xuôi, chán nản.

Điểm khác biệt trong việc thực hiện trị liệu tâm lý ở IFC so với nhiều nơi làm chức năng tư vấn tâm lý hiện nay là, nhà tham vấn không làm giúp và cũng không giải quyết dùm thân chủ các vấn đề của họ. Nhà tham vấn chỉ giúp “gợi mở” cùng với thông qua các liệu pháp tâm lý để giúp thân chủ giải quyết các vấn đề của họ.

Bà Libby Zinman-Schwartz, người đã nhiều năm nghiên cứu về vấn đề trị liệu tâm lý nhận xét: "Ở phương Tây, một cá nhân khoẻ mạnh là một người có thể bộc lộ tất cả những cảm xúc của mình một an toàn. Thế nhưng ở Việt Nam thì lại có cách nhìn nhận khác về vấn đề này ".

Tâm lý trị liệu: Chỉ mới bắt đầu

Khoa học tâm lý-Giáo dục của ta hiện nay tồn tại với tư cách là ngành khoa học nặng về lý thuyết và những lý thuyết này lại mang nặng tính chất lý luận hàn lâm. Do đó, chúng chưa chưa phát huy hết tác dụng trong thực tiển, tính ứng dụng trong đời sống còn yếu. (Kiến nghị của Liên hiệp hội Khoa học Kỹ thuật VN gửi Quốc hội tháng 5/2005)

Đồng tình với bà Libby, TS Đinh Phương Duy, Hội Tâm lý Giáo dục TP.HCM cũng nhận xét: Gần đây, nhu cầu về mặt trị liệu tâm lý đã có nhiều. Đặc biệt trong cuộc sống thực tế, chúng ta không có thói quen bộc lộ cảm xúc. Đôi khi muốn giữ cái gì đó cho riêng mình. Sợ rằng nói ra 1 điều gì đó sẽ bị người khác đánh giá, phê phán...

Còn GS-TS Trần Tuấn Lộ, trưởng Khoa Tâm lý trường ĐH Văn Hiến xác nhận một thực tế, các nhà trường, bệnh viên, công ty xí nghiệp đều cần có những chuyên gia tâm lý trị liệu. Nhưng hiện nay, mảng này đang còn bỏ ngỏ. Chính vì thế ngày càng nhiều học sinh tìm đến cái chết, công nhân trong các công ty, xí nghiệp có biểu hiện phản ứng "xếp"...

Thế nhưng, vấn đề đặt ra là, người mắc tâm bệnh có thể đến đâu để trị… vẫn còn là điều băn khoăn lớn ở những người làm công tác liên quan đến chuyên ngành tâm lý.

Bà Libby tại Hội thảo Tâm lý trị liệu

Không ngần ngại, TS Đinh Phương Duy nêu rõ thực trạng khẳng định: "Ngành tâm lý trị liệu ở VN mình nói chung và TP.HCM nói riêng chưa có gì cả. Về mặt con người, nhân lực, những người có trình độ chỉ đếm trên đầu một ngón tay. Chỉ có vài người được đào tạo ở nước ngoài. Chúng ta mới ở bước đầu, con người ta mới có nhận thức về ngành tâm lý trị liệu và nhu cầu ở trong nhân dân muốn biểu lộ. Chúng ta đang hình thành một thói quen mới, giúp người ta có thể bộc lộ và người ta cần một chuyên gia để giải quyết những vướng mắc tâm lý".

-TS Đinh Phương Duy cho biết thêm, phần lớn các chuyên gia ở VN được trang bị phần lý thuyết theo trường phái của Nga và một số nước khác. Nhưng không được trang bị về mặt trị liệu.

Gần đây, có một số chuyên gia đang nỗ lực, định hướng đi vào ngành này. Tuy là không được đào tạo bài bản, nhưng họ tìm tòi, nghiên cứu nhiều sách vở, mày mò để tự ứng dụng vào cuộc sống. Hiện nay có một vài nơi cũng đã tiến hành thử nghiệm tâm lý trị liệu, nhưng chưa nhiều...

Phần lớn, các trung tâm tư vấn tâm lý hiện nay chỉ mới làm công việc… tư vấn, nghĩa là đưa ra những lời khuyên bảo cho người mắc tâm bệnh chứ chưa thực hiện được trị liệu tâm lý!

Ngành tâm lý trị liệu ở ta đang chậm so với sự phát triển của xã hội.. Có rất nhiều áp lực khiến cho con người ta bị bấn loạn tâm thần. Vì những lý do: áp lực công việc, giá trị chuẩn mực đạo đức thay đổi, nhưng con người ta không kịp thay đổi theo dẫn đến chơi vơi, gây ra những cú sốc về mặt tâm lý. Nếu không tiến hành các biện pháp tâm lý trị liệu, người mắc tâm bệnh khó lấy lại được trạng thái cân bằng tâm lý. Điều này dẫn đến những hậu quả tiêu cực cho xã hội, ảnh hưởng đến cả trật tự - an toàn xã hội.

Hiện, ở TP.HCM, ngoài 20 trung tâm tư vấn tâm lý, “tuy có tâm huyết nhưng còn thiếu thống nhất về kỹ năng, định hướng”, chỉ có IFC đang thực hiện tâm lý trị liệu. Nhưng theo TS Đinh Phương Duy: "IFC chỉ mới là hình thức bước đầu, các chuyên viên ở IFC cũng chỉ đang mày mò thực hiện tâm lý trị liệu với sự hướng dẫn của chuyên gia nước ngoài…”

Nông Khắc Ý - Đoan Trúc