Ai là nhà khoa học hiện đại đầu tiên?

Để tìm ra nhà khoa học hiện đại đầu tiên, chúng ta dường như sẽ phải "du hành ngược thời gian" xa hơn và cần có nhiều căn cứ chứng thực.

Khái niệm "nhà khoa học"

Từ "nhà khoa học" đi vào ngôn ngữ tiếng Anh vào năm 1834. Đó là khi nhà sử học và triết học William Whewell của Đại học Cambridge (Anh quốc) đặt ra thuật ngữ này để mô tả một người nghiên cứu cấu trúc, hành vi của thế giới vật chất và tự nhiên thông qua quan sát và thử nghiệm.

Do đó, bạn và nhiều người khác có thể lập luận rằng nhà khoa học hiện đại đầu tiên là một người như Charles Darwin hoặc Michael Faraday, hai nhân vật mang tính biểu tượng cũng là những người cùng thời với Whewell.

Nhà khoa học là người nghiên cứu cấu trúc, hành vi của thế giới vật chất và tự nhiên thông qua quan sát và thử nghiệm.

Nhưng ngay cả khi thuật ngữ này không tồn tại trước những năm 1830, những người thể hiện các nguyên tắc được mô tả tương tự đã xuất hiện.

Chúng ta có thể quay trở lại thời kỳ xa xôi nhất của người Hy Lạp cổ đại, quay trở lại với Thalès de Milet, người sống từ khoảng năm 624 TCN đến khoảng 545 TCN. Theo nhiều tài liệu, Thales đã đạt được nhiều thành tựu trong cả khoa học và toán học, nhưng ông không để lại tài liệu nào.

Chúng ta cũng có thể xem xét những người Hy Lạp cổ đại khác, chẳng hạn như Euclid (cha đẻ của hình học) hay Ptolemy (nhà thiên văn học sai lầm đặt Trái đất ở trung tâm của vũ trụ). Nhưng tất cả những người này, mặc dù là những nhà tư tưởng vĩ đại, đều dựa vào việc đưa ra các lập luận thay vì chạy các thí nghiệm để chứng minh hoặc bác bỏ các giả thuyết.

Một số học giả lại tin rằng khoa học hiện đại có nguồn gốc từ một tầng lớp ấn tượng gồm các nhà toán học và triết học Ả Rập làm việc ở Trung Đông nhiều thập kỷ trước khi thời kỳ Phục hưng châu Âu bắt đầu.

Nhóm này bao gồm al-Khwarizmi, Ibn Sina, al-Biruni và Ibn al-Haytham. Trên thực tế, nhiều chuyên gia công nhận Ibn al-Haytham, người sống ở Iraq ngày nay từ năm 965 đến 1039 SCN, là nhà khoa học đầu tiên. Ông đã phát minh ra máy ảnh lỗ kim, khám phá quy luật khúc xạ và nghiên cứu một số hiện tượng tự nhiên, chẳng hạn như cầu vồng và nguyệt thực. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu phương pháp khoa học của ông có thực sự hiện đại hay giống Ptolemy và những người tiền nhiệm Hy Lạp của ông. Cũng không rõ liệu ông có xuất hiện từ chủ nghĩa thần bí vẫn còn thịnh hành vào thời điểm đó hay không.

Gần như không thể xác định được khi nào ảnh hưởng của thuyết thần bí đã hoàn toàn mờ nhạt trong các nhà khoa học. Điều dễ nhận biết hơn là những đặc điểm của một nhà khoa học hiện đại.

Nhà khoa học hiện đại

Theo tác giả Brian Clegg, một nhà khoa học hiện đại phải nhận ra tầm quan trọng của thực nghiệm, coi toán học như một công cụ cơ bản, coi thông tin không thiên lệch và hiểu nhu cầu giao tiếp.

Nói cách khác, người đó phải không bị lung lay bởi giáo điều tôn giáo và sẵn sàng quan sát, phản ứng và suy nghĩ một cách khách quan. Rõ ràng, nhiều cá nhân làm công việc khoa học trong thế kỷ XVII như: Christiaan Huygens, Robert Hooke, Isaac Newton đã thỏa mãn hầu hết các yêu cầu này. Nhưng để tìm được nhà khoa học đầu tiên có những đặc điểm này, bạn phải "du hành" đến thời kỳ Phục hưng, đến giữa thế kỷ XVI.

Bạn có thể nghĩ đến Galileo Galilei khi đề cập đến khoa học thời kỳ Phục hưng, và đúng như vậy. Ông lật ngược ý tưởng của Aristotle về chuyển động và bắt đầu giải thích những khái niệm phức tạp như lực, quán tính và gia tốc.

Ông cũng đã chế tạo một trong những kính thiên văn đầu tiên và sử dụng nó để nghiên cứu vũ trụ. Những gì được nhìn thấy qua ống kính của thiết bị đã loại bỏ Trái đất khỏi trung tâm vũ trụ và đặt nó vào đúng vị trí của nó. Trong tất cả các công việc của mình, Galileo nhấn mạnh sự cần thiết của việc quan sát và thử nghiệm. Tuy nhiên, Galileo còn mắc nợ một nhân vật nổi tiếng khác ra đời 20 năm trước đó.

Tên ông là William Gilbert, một nhân vật khá ít người biết đến trong lịch sử khoa học. Cùng với Galileo, Gilbert đã bận rộn thực hành phương pháp khoa học trong công việc của mình và làm gương cho các đồng nghiệp của mình sau thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XVII đã qua. Đây là những gì John Gribbin đã nói về Gilbert và Galileo trong cuốn sách năm 2002 "Các nhà khoa học" của ông.

Hình ảnh miêu tả William Gilbert rèn một nam châm. (Ảnh: Getty Images).

Mặc dù Galileo là một trong những nhân vật cao quý trong giới khoa học, được mọi người có học ngày nay biết đến tên tuổi nhưng Gilbert ít được biết đến hơn những gì ông ấy xứng đáng. Gilbert có ngày sinh sớm hơn và theo thứ tự thời gian, ít nhất xứng đáng với danh hiệu nhà khoa học đầu tiên.

Gilbert sinh năm 1544 trong một gia đình địa phương nổi tiếng và theo học Đại học Cambridge từ năm 1558 đến 1569. Cuối cùng, ông định cư ở London và bắt tay vào sự nghiệp thành công với tư cách là một bác sĩ.

Tuy nhiên, những nghiên cứu về bản chất của từ tính có thể khiến ông trở thành nhà khoa học hiện đại đầu tiên. Công việc này đạt đến đỉnh cao trong "De Magnete, Magneticisque Corporibus, et de Magno Magnete Tellure" ("Trên nam châm, các vật thể từ tính, và nam châm lớn của Trái đất"), cuốn sách quan trọng đầu tiên về khoa học vật lý được xuất bản ở Anh.

Trong lời tựa của cuốn sách, Gilbert mô tả sự cần thiết của "những thí nghiệm chắc chắn và những lập luận đã được chứng minh" thay vì "những phỏng đoán và ý kiến của những nhà triết học".

Ông cũng thảo luận về sự cần thiết phải tiến hành các thí nghiệm được mô tả "một cách cẩn thận, khéo léo và khéo léo, không quá chú ý và bừa bãi".

Cuốn sách của Gilbert kể lại những nghiên cứu của mình chi tiết đến mức một người khác có thể sao chép công việc và xác minh kết quả của ông. Nghiên cứu này đã dẫn đến nhiều khám phá quan trọng về từ tính. Ông là người đầu tiên giải thích đầy đủ cách hoạt động của la bàn từ tính và đề xuất rằng Trái đất là một hành tinh từ tính.

Gilbert là người có ảnh hưởng trực tiếp đến Galileo. Nhà khoa học nổi tiếng Italy đã đọc De Magnete và lặp lại nhiều thí nghiệm của nó. Thật dễ dàng để tưởng tượng Galileo đang nghiền ngẫm cuốn sách và gật đầu khẳng định những ý tưởng của Gilbert về thử nghiệm và quan sát những ý tưởng mà chính Galileo sẽ áp dụng trong công việc đột phá của mình.

Do đó dường như không có gì lạ khi Galileo tuyên bố Gilbert là người sáng lập ra phương pháp khoa học. Chỉ riêng sự chứng thực này được cho cũng có thể đủ để chứng minh rằng William Gilbert nên được coi là nhà khoa học hiện đại đầu tiên.

Cập nhật: 24/06/2021 Theo Dân Trí