Lý giải hoàn toàn khoa học về việc vì sao trên Trái đất con sông nào cũng khúc khuỷu.
Nếu không tính đến những con sông, hồ nhân tạo, thì có thể khẳng định rằng không có một hệ thống sông ngòi nào trên thế giới chảy theo đường thẳng. Nếu không tin, bạn có thể tự mình kiểm chứng bằng ứng dụng Google Earth của Google.
Đường thẳng là con đường ngắn nhất, nhưng các con sông có vẻ như... tự làm khó mình, khi liên tục uốn lượn kéo dài nghìn cây số. Và câu hỏi ở đây là: Tại sao?
Một hệ thống sông tại Alaska.
Không con sông nào có đường thẳng, nhưng để cong được thì mất một thời gian dài
Độ cong của những con sông đến từ sự kết hợp giữa rất nhiều yếu tố của tự nhiên.
Nước luôn chảy xuống dốc, nhưng có thể cái vùng dốc ấy không thẳng. Mà ngay cả khi con đường nước chảy có thẳng đi chăng nữa, lâu dần dòng sông vẫn bị uốn cong. Và độ cong của những con sông đến từ sự kết hợp giữa rất nhiều yếu tố của tự nhiên.
Thử tưởng tượng như sau: bỗng nhiên xuất hiện một chú rái cá "đục khoét" một bên bờ sông để làm tổ. Lỗ nhỏ thôi, nhưng điều đó vô tình làm lớp đất bên bờ sông yếu đi.
Rái cá "đục khoét" một bên bờ sông để làm tổ.
Nước sẽ dần chảy vào cái lỗ với tốc độ ngày càng nhanh hơn vì lớp đất bị bào mòn, đồng thời khiến dòng nước ở bờ còn lại yếu dần. Dòng nước chậm chạp ấy mang theo đất cát, bồi đắp phía bờ còn lại. Và rồi qua thời gian, đoạn sông đang thẳng thành cong theo đúng nghĩa đen.
Qua thời gian, đoạn sông đang thẳng thành cong theo đúng nghĩa đen.
Tất nhiên, chú rái cá chỉ là một ví dụ vui vẻ mà thôi. Còn thực tế trong tự nhiên, có rất nhiều yếu tố tác động đủ để cong một con sông mà chẳng cần đến một chú rái cá đi đào đất nào cả.
Dưới góc độ khoa học, các dòng sông chảy không thẳng mà uốn khúc là do 2 nguyên nhân chính: địa hình và lực Côriôlit.
- Nguyên nhân về địa hình thì chắc cũng dễ hiểu. Dòng sông có xu hướng chảy từ nơi có địa hình cao đến nơi có địa hình thấp, những nơi có địa hình gồ ghề thì dòng sông sẽ uốn lượn.
- Lực Côriôlit là hệ quả của sự tự quay quanh mình của Trái đất.
Khi Trái đất quay quanh trục, mọi địa điểm thuộc các vĩ độ khác nhau ở bề mặt Trái đất (trừ 2 cực) đều có vận tốc dài khác nhau và hướng chuyển động từ Tây sang Đông. Do vậy các vật thể chuyển động trên Trái đất sẽ bị lệch hướng so với ban đầu. Lực Côriôlit tác động mạnh đến hướng chuyển động của các khối khí, các dòng biển, dòng sông, đường đạn bay, v...v... Do đó mới có hiện tượng dòng sông uốn lượn, bên lở bên bồi.
Vào lúc bắt đầu hình thành dòng chảy, lòng sông thường không phẳng. Những nơi nước sông chảy qua, vì rất nhiều nguyên nhân, nên tốc độ chảy ở hai bên trái phải không hoàn toàn bằng nhau. Nơi này bờ sông lở một chút, nơi kia mất một cái cây, nơi khác nữa có thêm dòng nước chảy từ bên ngoài vào…
Những hiện tượng đó đều có thể làm cho tốc độ chảy của sông ở một nơi nào đó nhanh lên hoặc chậm đi. Đồng thời vật chất hai bên bờ cũng khác nhau, có nơi dễ bị phá vỡ, có nơi lại khá rắn chắc. Tất cả những cái đó đã làm cho lòng sông trở thành uốn khúc quanh co.
Bẻ cong được một đoạn sông, tức là đã đổi hướng chảy của dòng nước. Dòng nước bị đổi hướng sẽ tạo một lực tác động lên đất bờ sông, làm tăng sự xói mòn, và rồi phần còn lại cũng dần cong theo như một quy luật tất yếu.
Bẻ cong được một đoạn sông, tức là đã đổi hướng chảy của dòng nước.
Những đoạn sông có lưu lượng càng lớn, độ dài giữa các đoạn uốn càng xa nhau. Nhưng có một điểm thú vị của tất cả các con sông trên thế giới, đó là độ dài giữa một đoạn uốn hình chữ S sẽ bằng 6 lần chiều rộng 2 bờ sông. Tức là một đoạn sông ngắn sẽ giống như phiên bản thu nhỏ của khúc sông lớn hơn.
Một đoạn sông ngắn.
Sẽ là bản sao của các khúc sông lớn hơn.
Sự cong này sẽ diễn ra liên tục theo thời gian. Và nếu như không gặp phải vật cản (như đá tảng, núi...) sẽ có lúc 2 đoạn uốn lượn của sông chạm vào nhau.
Lúc ấy, dòng sông sẽ lại chảy thành thẳng, để lại sau lưng quá khứ "cong vẹo". "Quá khứ" ấy được gọi là hồ móng ngựa (oxbow lake).
Quá trình hình thành của hồ móng ngựa.
Hồ móng ngựa có thể nói là một đặc trưng cho thấy sự tồn tại của một con sông gần đó. Và bạn biết không, trên sao Hỏa cũng có những dấu vết của hồ móng ngựa, cho thấy rằng hành tinh Đỏ đã từng là nơi chứa rất nhiều đại dương cùng hệ thống sông ngòi phong phú.
Sao Hỏa cũng có luôn...