Dòng sông bùn khô với màu vàng lấp lánh được vệ tinh Landsat 9 của NASA chụp lại sau thảm họa khai thác mỏ vừa xảy ra ở Nam Phi cho thấy mức độ ô nhiễm nặng nề và có thể để lại hậu quả trong thời gian dài.
Trước đó vào ngày 11-9, một đập chắn tại mỏ kim cương ở Jagersfontein, Nam Phi bị vỡ, làm chảy tràn vô số chất thải khai thác qua vùng ngoại ô thị trấn.
Dòng sông vàng sau sự cố vỡ đập tại Nam Phi - (Ảnh: NASA).
Theo Bloomberg, thảm họa đã khiến 3 người thiệt mạng, 40 người bị thương, phá hủy hàng chục ngôi nhà, làm hư hỏng nhiều đường sá, cơ sở hạ tầng, cuốn trôi hàng trăm gia súc…
Hơn một tháng sau sự cố, vệ tinh Landsat 9 ghi lại hình ảnh vết vỡ của bức tường phía nam đập đã phát sinh nước thải chảy tràn ra một vùng rộng lớn. Dòng nước có màu vàng chảy xuống sườn đồi, tạo thành một làn sóng rộng đến 1,6km.
Dòng chất thải là hỗn hợp của bùn, đá bụi, nước và các sản phẩm còn lại trong quá trình khai thác mỏ. Theo các chuyên gia, màu vàng nổi bật của dòng nước thải cho thấy mức độ độc hại của hỗn hợp.
Theo Đài quan sát Trái đất của NASA, chất thải đã bao phủ một vùng rộng khoảng 26km2. Cuối cùng, dòng chất thải sẽ tràn vào sông Prosesspruit gần đó, có nguy cơ làm xói mòn bờ sông.
Dòng sông "vàng" trước và sau thảm họa - (Ảnh: NASA)
Các chuyên gia NASA nhận định con sông "vàng" này sẽ không tồn tại lâu trước khi các chất thải khô lại, vỡ vụn, bị mưa hoặc gió cuối trôi. Tuy vậy, những tác động về môi trường và hệ sinh thái mà sự cố để lại sẽ khó đong đếm hết.
Hiện chính quyền địa phương đã ra khuyến cáo người dân không nên sử dụng các nguồn nước sông và nước ngầm trong vùng để tránh gặp phải những vấn đề sức khỏe do ô nhiễm của thảm họa gây ra.
Khoảng 9,6 triệu carat (1.900kg) kim cương chất lượng cao đã được khai thác trong thời gian hoạt động của mỏ, chỉ bị gián đoạn bởi hai cuộc Thế chiến và Đại khủng hoảng. Sau ba mươi chín năm khai thác mỏ lộ thiên, những người thợ mỏ ở đã chuyển sang khai thác ngầm vào khoảng năm 1909.
Ngày càng có nhiều lo ngại về sự ổn định của các đập chứa chất thải trong những năm gần đây sau vụ vỡ đập ở Brazil năm 2019 khiến hơn 250 người thiệt mạng, theo The New York Times.
Số vụ sập nhà đã tăng lên trong những năm gần đây, với một nửa số vụ sập nhà trong 70 năm qua diễn ra từ năm 1990 đến 2009, theo Earthworks.
Đập chất thải kém ổn định hơn đập nước vì chúng là nơi chứa chất thải. Do đó, các con đập này được xây dựng theo thời gian và các công ty khai thác thường cắt giảm chi phí trong quá trình xây dựng.
Trong trường hợp của đập Jagersfontein, tình trạng bất ổn càng gia tăng khi những người chủ mới của con đập bắt đầu phân loại các chất thải để tìm kim cương còn dư trong quá trình khai thác ban đầu, theo The New York Times.
De Beers đã bán mỏ và chất thải cho một tập đoàn khác vào năm 2010, và cuối cùng nó được kiểm soát bởi Stargems, một công ty kim cương có trụ sở tại Dubai.
Vào năm 2021, khu mỏ đã bị đóng cửa trong một thời gian ngắn khi có thông tin tiết lộ rằng những người điều hành đã lưu trữ lượng chất thải gấp hơn hai lần rưỡi so với mức an toàn phía sau con đập.
Mỏ Jagersfontein là một trong những mỏ kim cương lâu đời nhất trên thế giới.
Nghiên cứu của nhà sử học Steve Lunderstedt vào năm 2005 đã xác nhận rằng mỏ Jagersfontein là hố khai thác đào thủ công lớn nhất thế giới với diện tích bề mặt là 19,65 hécta. Excelsior và Reitz (hiện tại được gọi là Jubilee), được khai thác từ mỏ Jagerfontein.
Sự cố vỡ đập Jagersfontein chỉ là một ví dụ về di sản độc hại do khai thác mỏ ở Nam Phi để lại. Trên thực tế, có hàng trăm đập chất thải khác tồn tại ở quốc gia này, theo Thời báo New York.
Mỏ Jagersfontein, một trong những mỏ kim cương lâu đời nhất trên thế giới, cũng chính là nơi khai thác ra những viên đá quý đầu tiên được những người định cư châu Âu lấy đi vào năm 1870.
Các mỏ kim cương không phải là nguồn gây ô nhiễm duy nhất ở Nam Phi. Ví dụ, các mỏ vàng Witwatersrand đã để lại cả đập chất thải và hệ thống thoát nước mỏ axit, theo Earth. Mariette Liefferink cho biết: "Hơn 120 năm qua, tại hơn 120 mỏ, các công ty chỉ đơn giản là khai thác, họ không giải quyết các tác động môi trường lâu dài, đặc biệt là tác động đối với nước. Họ đã tối đa hóa lợi nhuận của mình và ngoại hóa chi phí".