Khi còn trên ghế nhà trường, học về sự tiến hóa chúng ta cảm thấy nó cũ kỹ và chậm chạp. Nhưng sự tiến hóa vẫn đang diễn ra và nó đang xảy ra với chúng ta.
Ngay tại đây, ngay lúc này.
Còn quá sớm để nói con người sẽ trông như thế nào trong vài nghìn năm tới, nhưng bây giờ ta có thể tập hợp được một số điều kỳ quặc gần đây nhất - và thậm chí là siêu năng lực – xảy ra với con người nhờ vào sức mạnh của sự chọn lọc.
1. Người lớn uống sữa
Uống sữa là một trong những đặc điểm nổi bật của động vật có vú, nhưng con người là loài duy nhất trên Trái đất tiêu hóa được sữa sau tuổi mầm non, mặc dù hiện nay, hơn 75% dân số thế giới vẫn không dung nạp lactose.
Con người là loài duy nhất trên Trái đất tiêu hóa được sữa sau tuổi mầm non.
Sau khi cai sữa, tất cả các động vật có vú khác, và hầu hết con người, ngừng sản xuất lactase, loại enzyme cần thiết để phân hủy đường lactose, đường sữa.
Nhưng một đột biến xuất hiện trên vùng đồng bằng của Hungary khoảng 7.500 năm trước đã cho phép một số người tiêu hóa sữa khi trưởng thành. Chúng ta có thể đã bắt đầu tiêu thụ pho mát - cheddar và feta chứa ít lactose hơn sữa tươi và các loại pho mát mềm hơn, còn Parmesan thì hầu như không chứa lactose.
Điều này có vẻ không hợp lý về mặt dinh dưỡng (mặc dù rất ngon), nhưng khả năng tiêu hóa các sản phẩm từ sữa giàu calo vô cùng hữu ích cho con người cần sống sót qua mùa đông lạnh giá của châu Âu.
2. Kháng bệnh
Tiến hóa là về sự tồn tại của những người khỏe mạnh nhất - và một phần quan trọng của thể chất tiến hóa là không chết vì bệnh trước khi duy trì được nòi giống. Nó có ý nghĩa rằng sự tiến hóa sẽ giúp chúng ta tăng cường chống lại một số bệnh thông thường.
Căn bệnh được nghiên cứu nhiều nhất mà chúng ta đã vượt qua gần đây là bệnh sốt rét. Nếu bạn đã học nhập môn sinh học, bạn có thể nhớ mối liên hệ kỳ lạ với bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm. Đó là bởi vì có một gene cụ thể, nếu bạn có một bản sao, sẽ bảo vệ các tế bào hồng cầu\khỏi bị ký sinh trùng sốt rét xâm nhập - nhưng hai bản sao sẽ làm biến dạng các tế bào hồng cầu và chặn đường đi của chúng qua các mạch máu.
Nhưng đó không phải là thủ thuật duy nhất được phát triển khi đối mặt với bệnh sốt rét. Ngoài ra còn có hơn một trăm gene khác nhau gây ra sự thiếu hụt một loại protein liên quan đến việc phá vỡ các tế bào hồng cầu. Điều đó làm cho ký sinh trùng sốt rét khó xâm nhập vào hồng cầu hơn. Một loại đột biến khác đang lan truyền gần đây ngăn chặn ký sinh trùng sốt rét bám vào nhau thai.
Và không chỉ có bệnh sốt rét - quá trình tiến hóa đã giúp lan truyền các biện pháp thích nghi bảo vệ chống lại bệnh phong, bệnh lao và bệnh tả ở một số quần thể nhất định. Một số nhà khoa học đã gợi ý rằng sống ở các thành phố sẽ giúp ích cho quá trình này.
3. Mắt xanh
Đôi mắt xanh là một đặc điểm khác được phát triển gần đây và các nhà khoa học đã xác định nó đến từ một đột biến ở một tổ tiên duy nhất cách đây 6.000-10.000 năm.
Đột biến ảnh hưởng đến gene OCA2, mã hóa protein cần thiết để sản xuất melanin, mang lại màu sắc cho da, tóc và mắt của chúng ta. Điều này về cơ bản đã "tắt" khả năng có đôi mắt nâu bằng cách hạn chế melanin được tạo ra trong mống mắt, và "pha loãng" màu mắt từ nâu sang xanh lam.
Việc có đôi mắt sáng hơn không mang lại lợi thế sinh tồn cụ thể cho bất kỳ ai, nhưng vì gen của mắt xanh hoạt động tương tự như tính trạng lặn (mặc dù phức tạp hơn một chút), những người cha mắt xanh có thể đảm bảo hơn rằng con của họ thực tế là của riêng họ.
4. Thở ở độ cao
Người Tây Tạng có khuynh hướng di truyền để tạo ra nhiều protein hemoglobin vận chuyển oxy hơn.
Người Tây Tạng sống ở một trong những nơi kém hiếu khách nhất: dãy núi Himalaya. Khả năng xử lý mức oxy thấp lên đến đó không phải do sự chăm chỉ đơn thuần - mà nó được mã hóa thành gene của họ.
Một nghiên cứu đã so sánh những người Tây Tạng bản địa, sống ở độ cao trên hơn 3.000m ở vùng cao nguyên Himalaya với người Hán ở từ Bắc Kinh, những người có quan hệ họ hàng gần về mặt di truyền nhưng lại sống ở quanh độ cao mực nước biển.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng máu của người Tây Tạng có khuynh hướng di truyền để tạo ra nhiều protein hemoglobin vận chuyển oxy hơn. Vẫn còn đang tranh luận về thời điểm xảy ra đột biến này, nhưng một số nhà di truyền học đã ước tính nó xảy ra gần đây nhất là 3.000 năm trước (mặc dù không có gì ngạc nhiên khi các nhà khảo cổ học đẩy lùi ngày đó xa hơn nhiều).
5. Mất răng khôn
Không chỉ các bác sĩ phẫu thuật răng miệng mới loại bỏ răng khôn (răng hàm thứ ba) khỏi miệng con người - quá trình tiến hóa cũng đóng một vai trò quan trọng.
Trên con đường tiến hóa để trở thành con người, bộ não lớn của chúng ta làm chật cứng hộp sọ và thu hẹp hàm, khiến hàng răng hàm thứ ba khó nhú ra khỏi nướu.
Và sau khi chúng ta bắt đầu nấu ăn và phát triển nông nghiệp hàng ngàn năm trước, chế độ ăn uống của chúng ta trở nên nhẹ nhàng hơn. Việc chuyển sang ngũ cốc mềm và tinh bột đòi hỏi ít phải nhai hơn so với chế độ ăn săn bắn hái lượm trước đây. Điều này có nghĩa là cơ hàm không phát triển mạnh mẽ như trước, giữ răng khôn bên dưới nướu làm tăng nguy cơ nhiễm trùng gây đau đớn và chết người.
Giữ răng khôn bên dưới nướu làm tăng nguy cơ nhiễm trùng gây đau đớn và chết người
Cách đây vài nghìn năm, một đột biến đã xuất hiện khiến răng khôn không thể mọc được nữa. Hiện cứ bốn người thì có một người đang bị mất ít nhất một chiếc răng khôn. Những người có nhiều khả năng bị thiếu ít nhất một chiếc răng khôn là người Inuit ở các vùng cực bắc của Greenland, Canada và Alaska.
6. Đỏ mặt khi uống rượu
Phản ứng cồn cào không chỉ là một thực tế, nó còn là một đặc điểm mới phát triển gần đây có thể bảo vệ người dân Đông Á khỏi căn bệnh ung thư chết người.
Ở khoảng 36% người Đông Á (Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc), đỏ mặt và buồn nôn khi uống rượu. Điều này là do sự thiếu hụt enzym được gọi là ALDH2.
Mặc dù điều này có thể gây ra một số thách thức xã hội trong bối cảnh các đồng nghiệp nghiện rượu nặng hơn, nhưng đó là một dấu hiệu quan trọng cho thấy nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng. Những người bị thiếu hụt ALDH2 cũng có nhiều nguy cơ phát triển ung thư thực quản do uống rượu.
Thật kỳ lạ, các nhà khoa học tin rằng đột biến này xảy ra sau sự phát triển của nông nghiệp, và nấu rượu.
7. Não co lại
Chúng ta đánh giá khá cao về bộ não của mình, nhưng hóa ra nó đã bị thu nhỏ trong hơn 20.000 năm qua. Sự thay đổi ở nam giới trưởng thành được tính toán có kích thước bằng quả bóng tennis. Nhưng các nhà khoa học không nghĩ rằng điều đó có nghĩa là chúng ta kém thông minh đi.
Một giả thuyết cho rằng mỗi chúng ta dựa nhiều hơn vào cấu trúc của xã hội để giúp chúng ta vượt qua mọi trở ngại trong cuộc sống vì vậy chúng ta không cần nhiều không gian não bộ như tổ tiên. Khi chúng ta thuần hóa các loài động vật như chó và mèo, não của chúng cũng co lại. Một số nhà khoa học cho rằng những bộ não nhỏ hơn có thể thực sự chứng minh các loài động vật hiền lành, hòa bình hơn.