"Bọ chét ma quỷ" mang thủy ngân vào chuỗi thức ăn của con người

Nghiên cứu mới cho thấy loài giáp xác trong suốt Leptodora vào ban đêm hoạt động như một thang máy vận chuyển thủy ngân từ đáy hồ lên bề mặt.

Bằng cách nào mà thủy ngân độc hại từ môi trường tích lũy bên trong cơ thể sinh vật như cá và đi vào chuỗi thức ăn của con người là một đề tài được quan tâm trong nhiều thập kỷ. Trong một nghiên cứu được xuất bản gần đây trên tạp chí Environmental Science & Technology Letters, các nhà sinh vật học từ Đại học Regina của Canada đã phát hiện ra một con đường di chuyển mới của thủy ngân bên trong các hồ nước, liên quan đến một loài giáp xác được mệnh danh là bọ chét ma quỷ.

Leptodora hấp thụ thủy ngân độc hại dưới đáy hồ và mang lên bề mặt. (Ảnh: Blickwinkel/Alamy).

Hầu hết ô nhiễm thủy ngân có nguồn gốc từ hoạt động đốt than và luyện vàng quy mô nhỏ. Quá trình này làm thủy ngân bay hơi vào khí quyển và lưu thông trên toàn cầu, sau đó rơi xuống mặt đất theo những hạt mưa hoặc tuyết.

Khi thủy ngân đi vào môi trường có nồng độ oxy thấp, như đáy hồ hoặc vùng đất ngập nước, vi khuẩn sẽ chuyển hóa nó thành một dạng hợp chất độc hại khác được gọi là methylmercury hay methy thủy ngân, thứ có thể tích lũy bên trong cơ thể động vật hoặc thực vật, đặc biệt là những loài ở dưới đáy của mạng lưới thức ăn.

Do đó, tại các hồ có nhiều tảo và sinh vật phù du, hàm lượng methylmercury bên trong hệ sinh thái thường ở mức thấp. Tuy nhiên, vẫn có những ngoại lệ khó lý giải như ở các hồ nước trên thảo nguyên Bắc Mỹ, nơi một số loài cá có hàm lượng thủy ngân tích lũy rất cao dù môi trường sống của chúng có nhiều tảo và sinh vật nhỏ.

Để tìm câu trả lời, nhà sinh vật học Britt Hall từ Đại học Regina đã dẫn đầu một nhóm nghiên cứu đo hàm lượng thủy ngân ở một loạt các loài cá và động vật phù du sinh sống bên trong hồ Katepwa ở tỉnh Saskatchewan, Canada. Họ phát hiện những loài săn mồi về đêm như cá rô vàng có nồng độ thủy ngân tích lũy cao hơn đáng kể so với những loài săn mồi vào ban ngày. Nguyên nhân có liên quan đến một loài họ hàng của bọ chét nước có tên khoa học là Leptodora.

Những sinh vật trong suốt dài khoảng 1,5 cm này hoạt động mạnh về đêm. Vào ban ngày, chúng lẩn trốn các loài cá săn mồi bằng cách di chuyển xuống đáy hồ, nơi không có oxy. Tại đây, chúng ăn vi khuẩn hoặc loăng quăng chứa đầy methylmercury, khiến hàm lượng thủy ngân tích lũy trong cơ thể cao gấp hai lần các loài giáp xác và sinh vật phù du khác.

Vào ban đêm, khi hầu hết các loài cá không còn hoạt động hoặc không có thị lực tốt, Leptodora bơi lên phía trên để săn sinh vật phù du. Do đó, chúng hoạt động như một thang máy vận chuyển thủy ngân độc hại từ dưới đáy hồ lên bề mặt. Khi các loài cá săn mồi về đêm như cá rô vàng ăn Leptodora, thủy ngân được chuyển sang cơ thể của chúng và có thể đi vào chuỗi thức ăn của con người.

Phát hiện mới của Hall và các đồng nghiệp sẽ giúp cải thiện tính chính xác trong việc giám sát ô nhiễm thủy ngân ở quy mô lớn, bởi các nghiên cứu trước đây chỉ tập trung vào các loài cá sinh sống trong hồ. Kết quả đó có thể sai lệch nếu có sự hiện diện của Leptodora.

• Sinh vật trong suốt khiến dân tình hoang mang, hóa ra không phải tôm và có biệt tài ẩn náu thần sầu
• "Ma dược" trong mộ cổ Nữ Hoàng Đỏ khiến người Maya biến mất?
• Mưa lũ ở Trung Quốc liệu có ảnh hưởng tới Việt Nam?