Vì sao người Trung Hoa cổ xưa viết chữ từ phải sang trái?

Thông thường các quốc gia trên thế giới đều bắt đầu viết chữ từ trái sang phải theo hàng ngang. Nhưng người Trung Hoa cổ xưa lại viết chữ theo một trình tự rất độc đáo và khác biệt. Họ viết chữ theo hướng dọc thẳng từ trên xuống dưới và từ phải sang trái. Nhưng vì sao mà họ lại viết như vậy?

Kỳ thực, điều này có nguyên nhân lịch sử rất sâu xa. Để tìm hiểu về điều này, trước hết xin mời cùng tìm hiểu về sự ra đời và lịch sử phát minh ra chất liệu để viết chữ của người Trung Hoa cổ xưa.

Vật liệu để viết chữ

 Theo ghi chép hiện nay thì thẻ tre được xuất hiện sớm nhất vào thời Chiến quốc. (Hình minh họa)

Vào thời cổ đại, người Hoa Hạ không chỉ biết dùng mai rùa, xương động vật… để khắc chữ mà thẻ tre trúc và thẻ gỗ cũng được người cổ đại dùng để viết chữ, ghi chép.

Cách này vốn được lưu hành từ thời Đông Chu đến thời Ngụy Tấn. Cũng có nơi ghi chép rằng, nó đã xuất hiện từ thời nhà Ân. Theo ghi chép hiện nay thì thẻ tre được xuất hiện sớm nhất vào thời Chiến quốc vì người ta đã tìm thấy chúng khi khai quật mộ Tăng Hầu Ất ở huyện Tùy, Hồ Bắc và muộn nhất là thời kỳ Ngụy Tấn.

Ở thời cổ đại, người ta dùng thẻ tre trúc, gỗ làm sách một cách rất phổ biến. Từ các loại giấy tờ quan trọng như công văn hồ sơ của vua chúa đến các loại thư tín của cá nhân, các bản sao lục, lịch, nhạc… đều dùng thẻ tre trúc, hoặc thẻ gỗ. Những phát hiện và nghiên cứu này được đánh giá là một trong những thành quả quan trọng của giới học thuật thời cận đại.

Mỗi một thẻ tre có bề rộng chừng 1 cm và được viết thành một hàng chữ dọc. Bởi vì các thẻ có thể có độ dài ngắn khác nhau nên số lượng chữ viết cũng khác nhau. Ngoài ra còn có một loại thẻ tre có bề rộng chừng 2 cm, trên mỗi thẻ này được viết hai hàng chữ dọc. Loại thẻ này được gọi là "Lưỡng hàng" (hai hàng). Thẻ gỗ thông thường rộng hơn thẻ tre "Lưỡng hàng" này, có thể rộng đến 6 cm, trên thực tế nó đã có hình tấm bản cho nên còn được gọi là "Thư bản". Các thẻ này thông thường được kết lại thành sách bởi các dây tơ hoặc dây gai. Người ta kết thẻ thành sách trước, sau đó mới viết chữ lên thẻ, chỗ bên ngoài dây thì để trống, không viết.

Bởi vì việc chế tạo thẻ tre và thẻ gỗ là khá phức tạp. Hơn nữa, số lượng chữ viết trên thẻ cũng hữu hạn, không được nhiều, mang theo trong người là không tiện. Cho nên đến thời Tần Hán thì lụa mỏng đã trở thành vật liệu trọng yếu nhất để viết chữ. Người ta dùng lụa mỏng để viết thành sách, gọi là "sách lụa".

Về sau kỹ thuật tạo giấy xuất hiện và không ngừng được cải tiến thì thẻ tre trúc, thẻ gỗ dần dần bị loại bỏ. Giấy trở thành vật liệu quan trọng nhất, phổ biến nhất để viết chữ.

Trình tự viết chữ Hán thời cổ đại

Khi viết chữ Giáp cốt tuyệt đại đa số là từ trên xuống dưới. (Hình minh họa)

Dựa vào các văn vật lịch sử khai quật được, người ta xác định rằng người Trung Hoa cổ đại viết chữ có trình tự và phương hướng không cố định.

Vào thời nhà Ân, khi viết chữ Giáp cốt tuyệt đại đa số là từ trên xuống dưới, có văn tự là viết từ trái sang phải và cũng có văn tự là viết theo hướng từ phải sang trái. Vì sao lại xảy ra điều này? Đó là bởi vì, khi dùng mai rùa, xương… để làm vật liệu khắc chữ thì việc khắc từ bên trái sang bên phải hay bên phải sang bên trái là không tạo ra ảnh hưởng lớn.

Đến khi thẻ tre, thẻ gỗ trở thành vật liệu chủ yếu để viết chữ thì hướng viết mới dần dần được cố định lại. Nhà Hán học Tồn Tiền Huấn (1910 -2015) cùng các chuyên gia nghiên cứu đã chỉ ra rằng, mặc dù không thể xác thực được nguyên nhân của cách viết chữ dọc nhưng với những văn tự mà dùng bút lông viết thì đại đa số đều là từ trên xuống dưới và từ phải sang trái.

Nguyên nhân viết chữ Hán từ phải sang trái

 Sau cách mạng Tân Hợi, trình tự viết chữ Hán mới thay đổi. (Hình minh họa)

Cổ nhân sở dĩ viết dọc là vì trước khi giấy viết ra đời thì cổ nhân viết trên các thẻ tre, trúc (trúc giản), gỗ (mộc giản). Những thẻ tre, gỗ này đều dài và hẹp nên chỉ có thể chứa được có một hàng chữ. Chúng được kết thành tấm và được cuộn tròn thành cuốn sách (giống như các tấm mành tre, trúc ngày nay). Ngay bản thân chữ cuốn sách “册” cũng chính là có hình tượng của các thẻ tre, thẻ gỗ.

Ngày xưa chưa có bàn nên khi viết, người ta dùng tay trái cầm bó thẻ, tay phải viết từ trên xuống dưới dọc theo thẻ. Viết hết một thẻ thì gập thẻ đó sang bên phải và viết tiếp vào thẻ bên cạnh. Người ta viết lần lượt từ xa đến gần tay trái như vậy cho đến khi hết. Đây là nguyên nhân khiến cho cổ nhân viết theo hướng từ phải sang trái (đây là quy tắc viết trên thẻ tre). Còn khi mở cuốn sách thì thuận theo tự nhiên là tay phải nâng vật nặng dễ hơn nên tay phải sẽ cầm cuốn sách, tay trái để mở sách.

Từ sau cách mạng Tân Hợi, người Trung Quốc tham khảo văn hóa phương Tây nên trình tự viết chữ Hán mới đổi thành như ngày nay, đó là viết theo hàng ngang từ trái sang phải.

• Tại sao điều hòa không đủ mát khi trời nóng gay gắt?
• Tại sao da môi lại không giống với các vùng da khác?
• Tại sao một số vùng trên Trái đất lại xuất hiện hiện tượng "mưa máu"?