Nước sông đang chảy xiết, khi tới trụ cầu thì bị cản, nên phải lùi lại sau. Nhưng phía sau lại là dòng nước đang cuồn cuộn chảy tới, kéo nó chảy theo. Như thế, số nước này tiến không được, lùi cũng không xong, đành chạy vòng tròn ở vùng gần trụ cầu. Vậy là ở đó xuất hiện xoáy nước.
Ở những chỗ dòng sông lượn vòng, gấp khúc cũng dễ xuất hiện xoáy nước.
Trên dòng sông, xung quanh các cọc gỗ hay mỏm đá nhô lên khỏi mặt nước cũng có thể xuất hiện xoáy. Đó là vì dòng nước sau khi bị các vật cản ngăn lại, nó chỉ có thể đi vòng ra hai bên. Khi đến mặt sau vật cản, do ở nơi đó nước sông chảy chậm, ảnh hưởng đến sự chảy qua của dòng nước, thế là nó lao vào số nước đã ngăn cản sức chảy của nó và khiến chúng chạy vòng.
Ở những chỗ dòng sông lượn vòng, gấp khúc cũng dễ xuất hiện xoáy nước. Do nước sông có xu hướng chảy theo đường thẳng, vì vậy ở gần mặt trong đoạn vòng, luồng nước đã “thoát ly” bờ sông để chảy thẳng. Thế nhưng, luồng nước ở phía ngoài lại ép luồng nước phía trong phải đi vòng qua. Khi luồng nước mặt trong chịu áp lực của mặt ngoài bị chen bật trở lại thì một phần của nó sẽ chảy bổ sung vào nơi mất nước, và như vậy đã hình thành xoáy nước.
Nếu chú ý bạn có thể thấy, xoáy nước trên dòng sông đều xuất hiện ở những nơi tốc độ và phương hướng dòng chảy đột ngột thay đổi.
Tùy thuộc vào khối lượng nước và lực va chạm, các xoáy nước sẽ xuất hiện với các kích thước khác nhau. Một số xoáy nước hình thành và biến mất trong thời gian ngắn, trong khi đó thậm chí có một số xoáy nước duy trì tới nhiều thế kỷ, theo trang web Niagra Parks. Các xoáy nước lớn hơn và nguy hiểm hơn được gọi là maelstrom, có sức mạnh để nhấn chìm bất cứ ai đến quá gần.
Nếu bạn thấy bất kỳ dấu hiệu của xoáy nước, tốt nhất là không nên xuống nước.
Xoáy nước không có tính hủy diệt như được miêu tả trong tiểu thuyết, chẳng hạn như trận chiến xoáy nước trong Cướp biển vùng Caribe. Tuy nhiên, chúng gây nguy hiểm cho người và thuyền nhỏ. Hầu hết tàu thuyền sẽ không bị cuốn theo lực của xoáy nước nhưng đối với một số dạng thuyền nhẹ như thuyền kayak, người chèo thuyền nên biết cách sống sót để tránh rủi ro.
Theo nhà vô địch kayak thế giới, Ken Whiting, bạn cần đảm bảo mặc đồ bảo hộ khi xuống nước, chẳng hạn như áo phao và mũ bảo hiểm. Những thứ này có thể bảo vệ bạn khỏi những dòng nước khắc nghiệt xung quanh xoáy nước. Nếu bạn thấy bất kỳ dấu hiệu của xoáy nước, tốt nhất là không nên xuống nước.
Trong trường hợp đi vào vùng nước xoáy, bạn không nên di chuyển cùng hướng với dòng nước và nên hướng ra rìa ngoài hơn là trung tâm. Khi ở trên thuyền hoặc thuyền kayak, hãy cố gắng ngăn nước tràn vào thuyền.