Cá nóc hòm vàng - Loài cá có hình vuông kỳ lạ

Dù sở hữu cơ thể khá cồng kềnh, cá nóc hòm vàng vẫn bơi nhanh như tên bắn để bắt mồi nhờ sử dụng vây đuôi.  

Chú cá màu vàng đốm đen có hình dạng như chiếc hộp vuông bạn đang thấy có tên khoa học là Ostracion cubicus, thường được gọi là cá nóc hòm tròn lưng hoặc cá nóc hòm vàng. Chúng tập trung sống ở các rạn san hô Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương và phía đông nam Đại Tây Dương, chủ yếu ăn các con mồi nhỏ (giun nhỏ, giáp xác, nhuyễn thể và cá nhỏ...) và các mảnh vụn hữu cơ trên bề mặt đá ngầm.

 Toàn thân cá giống như một chiếc hộp có những đốm đen trên nền màu vàng.

Màu sắc cơ thể màu vàng tươi, khắp người có những đốm đen tròn màu đen, toàn thân cá giống như một chiếc hộp có những đốm đen trên nền màu vàng. Vì cá nóc hòm vàng thích sống một mình và rất nhút nhát, nên đốm đen và da vàng sáng này có tác dụng cảnh báo trước những kẻ săn mồi tiềm ẩn bên ngoài.

Khi bị tấn công hoặc bị đe dọa, da của loài cá nóc hòm vàng sẽ giải phóng một chất độc thần kinh Ostracitoxin đặc trưng. Nhiều người đã thử nuôi nhưng không thành công, nguyên nhân là nếu nuôi ở khu vực nước tương đối kín, chẳng hạn như bể cá, thì chất độc tiết ra có thể giết chết những con cá khác trong bể.

Cá nóc hòm vàng có cơ thể hình hộp chữ nhật vuông vắn giống một chiếc hộp nhựa gắn kèm vây. Bất chấp vẻ  ngoài vụng về, loài cá này có thể luồn lách trong những ngóc ngách ở rạn san hô, bắt tôm. Pim Boute, nghiên cứu sinh tiến sĩ ở Đại học Wageningen, Hà Lan, và cộng sự phát hiện cách cá nóc hòm vàng sử dụng vây đuôi để di chuyển trong nghiên cứu công bố hôm 8/4 trên trang Royal Society Open Science.

Cá nóc hòm với cơ thể hình hộp. (Ảnh: NYT).

Phần lớn loài cá từ cá tuế đến cá mập có cơ thể dễ uốn, giúp chúng nương theo chuyển động của dòng nước. Nhưng cá nóc hòm có lớp giáp cứng liên kết với nhau thành hình hộp bao quanh cơ thể, đóng vai trò như bộ giáp bảo vệ chúng trước động vật săn mồi nhưng lại hạn chế độ linh hoạt. Vì vậy, khi muốn di chuyển, cá nóc hòm chỉ sử dụng vây, theo Boute.

Hầu hết các loài cá đều có cơ thể mềm mại, thuôn dài thích nghi với môi trường nước, cho phép chúng bơi lội thoải mái. Tuy nhiên, cơ thể của cá nóc hòm vàng có bộ xương cứng hình hộp, rất khác so với loài cá mà chúng ta thường biết, thậm chí khiến người ta tự hỏi phải chăng có điều gì đó không ổn trong quá trình tiến hóa của chúng? Làm sao chúng có thể bơi với cơ thể hình hộp vuông vức này?

Tuy nhiên, điều không ai ngờ tới là tuy trông có vẻ chậm chạp nhưng cá nóc hòm vàng lại cực kỳ nhanh nhẹn, gần như có thể coi là một trong những loài cá nhanh nhẹn nhất ở khu vực rạn san hô.

Nếu nhìn kỹ, bạn có thể thấy đuôi của nó dính chặt vào cơ thể.

Dựa trên những nghiên cứu trước đây cũng như quan sát dưới nước, Boute suy đoán vây đuôi là yếu tố quan trọng để tạo ra chuyển động uốn lượn trên mặt phẳng nằm ngang. Để kiểm tra giả thuyết này, Boute và đồng nghiệp sử dụng mô hình 3D bằng nhựa của cá nóc hòm không đuôi. Họ thả mô hình vào bể, sử dụng que mảnh để cố định nó tại chỗ và bơm nước tràn qua giống như lúc cá thật đang bơi trong khi một cảm biến đo lực xoay của con cá giả.

Nhóm nghiên cứu lặp lại quá trình trên nhiều lần, mỗi lần họ lại thay đổi góc của cá giả so với dòng nước. Sau đó, họ thực hiện thí nghiệm tương tự với mô hình gắn vây đuôi. Họ thử chiếc vây ở nhiều vị trí như xòe ra, vươn thẳng hay hướng sang trái hoặc phải.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy khi không có vây đuôi, cá nóc hòm phụ thuộc vào dòng nước xô đẩy. Nhưng chiếc đuôi xòe rộng giúp nó ổn định bất kể cơ thể ở góc nào so với dòng nước. Trong khi đó, chiếc đuôi khép lại cho phép con cá đối phó với ảnh hưởng của dòng nước ập tới từ nhiều góc khác nhau. Điều này cho thấy bằng cách xòe, khép hoặc uốn đuôi, cá nóc hòm có thể kiểm soát chuyển động cơ thể theo ý muốn.

• Tetrodotoxin: Chất độc thường gặp trong cá nóc
• Ứng dụng chất độc trong cá nóc để làm thuốc giảm đau