Vòng đá cromlec và truyền thuyết về những người phụ nữ thần bí

Người châu Âu tiền sử đã lưu truyền cho thế hệ sau huyền thoại về những người phụ nữ đầy quyền năng và bí ẩn, họ đã xây dựng các mộ đá ở châu Âu hay còn gọi là đá vòng cromlec.

• Bãi đá cổ khổng lồ thần bí
  
• Những vòng tròn đá cổ đại bí ẩn ở Trung Đông

Truyền thuyết về những người phụ nữ thần bí

Tổ hợp đá vòng Almendres, Guadalupe, Evora, Bồ Đào Nha. (Ảnh: Wikipedia Commons)

Trong luận án thạc sĩ năm 2014, nhà khảo cổ học Henna Lindström của Đại học Helsinki tại Phần Lan viết về những câu chuyện dân gian và truyền thuyết được lưu truyền qua nhiều năm, đề cập đến người siêu nhiên tạo và bảo vệ mộ đá Bồ Đào Nha. Luận văn thú vị của bà Lindstrom kể chi tiết những câu chuyện từ các vùng khác nhau của châu Âu về Moura Encantadas, cái tên mà vùng đất Bồ Đào Nha dùng để gọi những người phụ nữ bí ẩn.

Giáo hội đã phá hủy nhiều khu mộ đá nhưng đã công khai thừa nhận những địa điểm linh thiêng khác, một ở Pavia, Bồ Đào Nha. (Ảnh: Henna Lindström)

Phương pháp xác định niên đại bằng đồng vị cacbon 14 cho thấy người châu Âu đã bắt đầu xây dựng ngôi mộ cự thạch này giữa năm 4800 và 3800 TCN, tương ứng với khoảng đầu thời kỳ Đồ đá Mới. Lúc đầu cự thạch là những tảng đá lớn đứng riêng lẻ; sau đó người ta làm thành vòng đá cromlech. Người dân ở Bồ Đào Nha là những người đầu tiên xây cự thạch, vào khoảng năm 4800 TCN. Có hàng ngàn cự thạch nổi tiếng ở Iberia.

Sự phân bố của những tảng đá đứng và vòng tròn đá từ thời đại đồ đá mới ở châu Âu. (Bản đồ của Cromwell)

Đoạn mô tả về những phụ nữ đã xây dựng chúng, “Văn hóa dân gian nói rõ rằng những phụ nữ này đầy quyền năng, họ có sự bất tử, tuổi trẻ, sắc đẹp và giàu có, trí tuệ cùng kỹ năng, họ dạy những thứ đó cho con người. Phần lớn những kỹ năng này liên quan đến các Moura … đến thời cách mạng Đồ đá mới, Moura dạy người dân kéo sợi, dệt, làm pho-mát, sản xuất bia, cày bừa và nuôi cừu, lớn và bò như một món quà cho người dân“, Lindström viết.

Bà cho biết ngôn ngữ học kết nối các Moura ở Bồ Đào Nha với nhiều nữ thần khác ở châu Âu, bao gồm thần Moirae Hy Lạp, hay thần Fates, người kiểm soát vận mệnh loài người bằng tâm trí và thậm chí cả Zeus cũng phải đáp lời. Thần Fates, giống như trong chuyện Moura Encantadas, dệt số phận của nhân loại trên khung dệt và cắt nó vào lúc họ chết.

“Ngôn ngữ học cũng đưa ra một gợi ý về nhiệm vụ của các nữ thần Moura bằng cách liên kết chúng với chủ đề về cái chết và linh hồn, và nghiên cứu văn học dân gian liên kết chúng với cuộc sống, khả năng sinh sản, sức khỏe và trí tuệ lâu đời“, Lindström viết.

Tranh mô tả ba vị thần định mệnh của Francisco de Goya (Ảnh: Wikipedia Commons)

Những truyền thuyết đã biến đổi theo thời gian. Nhiều câu chuyện gần hơn kể về Moura như những phụ nữ Moorish bị một lời thần chú của người cha làm nên giữ mãi trạng thái trẻ trung, như thế họ có thể bảo vệ kho báu ẩn dưới lòng đất hay trong các khu mộ đá. Họ có thể biến đổi hình dạng thành những con rắn và được những con bò đang tức giận canh gác.

Những câu chuyện khác nói rằng họ sống trong cung điện bằng vàng bạc và đang chờ đợi ngày được tự do, ngày mà một người đàn ông đến hôn lêm Maura, đang trong hình dạng con rắn khổng lồ. Hay người đàn ông đó phải bị ăn thịt, sau đó ông ta sẽ trở lại trong hình dạng con người một lần nữa.

“Những nỗ lực này đã không bao giờ được thực hiện, và các Moura vẫn buồn bã và bị mê đi, rồi khóc nhiều đến nỗi nước mắt của họ tạo thành sông, hồ“, Lindström viết.

“Tuy nhiên, huyền thoại trước đó, không đề cập đến mối liên quan đến người Moorish hay bị bỏ bùa mà thay vào đó nói rằng họ đang sống trong thế giới ngầm của các hang động hay mộ đá và không muốn gì từ con người ngoại trừ sữa, thứ khiến họ nghiện. Họ có thể sở hữu kho báu và tồn tại trong hình dạng của dê, bò hoặc rắn nhưng được biến đổi theo cách riêng. Họ có thử thách đạo đức của con người, và nếu người đó xứng đáng họ có thể nhận được một phần thưởng. Moura được cho là khắc nghiệt với người độc ác. Một người thất hứa với Moura có thể phải chết“, Lindström viết.

Casa da Moura (‘Nhà của Moura’), một mộ đá ở Bồ Đào Nha (Wikipedia Commons)

Trong những truyền thuyết khác được Lindström ghi lại từ các nguồn dữ liệu từ Bồ Đào Nha được viết trong những năm cuối thế kỷ 19, người dân đã tìm Moura vào buổi trưa, vào lúc nửa đêm hay vào giữa hè để giúp họ chữa bệnh, mong cầu có con hay may mắn trong tình yêu. Các Moura có thể thử thách tâm tính của họ trước khi ra tay giúp đỡ. Trong những câu chuyện khác, các Moura được thỏ, gà và lợn con vây quanh, chúng có thể được dùng làm quà tặng cho con người.

Còn có một câu chuyện khác nói rằng các Moura xuất hiện như một dấu hiệu báo rằng cái chết đang đến gần hay bà xuất hiện khi một người phụ nữ sinh khó, hay thậm chí có thể quyết định kết quả của sự sinh đẻ, ai là người sống sót giữa mẹ và con.

Các Moura cũng được cho là đã sống trong thế giới này trước khi con người được tạo ra. Khi con người xuất hiện, họ vào vai những người hùng, dạy người dân trồng trọt và chăn nuôi, đi biển và rèn sắt.

Ngôi mộ đá cắt trong Formos de Algodres, Bồ Đào Nha, được cho là nơi các Moura nhào bánh mỳ (Ảnh: Wikipedia Commons)

Một ví dụ khác về người xây mộ đá và dệt số phận là một tài liệu từ quần đảo Anh nói về Cailleach Bheara. Lindström viết:

"Giống như các Moura, bà được cho là vừa trẻ vừa già. Bà thường biến hình thành một con bò hoặc trâu. Giống như Ishtar của Babylon và văn học dân gian của Đức, bà đã làm mình trẻ lại bằng cách tắm nước biển mỗi 500 năm một lần trong một hồ nước nhất định.

Rất nhiều người yêu thích Cailleach, và trong một số câu chuyện đó có thể là một người con trai có sừng. Bà thống trị thời tiết, tạo tuyết rơi bằng cách giũ chăn lông vịt cho rơi bông xuống. Bên cạnh thời tiết, Cailleach cũng chế ngự mùa màng. Mùa đông bắt đầu và phong cảnh chuyển sang màu trắng khi bà giặt mũ trùm đầu màu xám của mình trong một con vịnh hẹp, và mùa xuân đến khi chiếc búa của bà được ném dưới một bụi cây nhựa ruồi. Cailleach già nua hơn bất kỳ sinh vật sống nào, bà đã tạo ra hết thảy cảnh quan trong thế giới bà sinh sống, và có thể nhớ từng thời điểm chúng thay đổi. Bà cũng đã xây dựng mộ đá, nhiều trong số chúng được đặt theo tên của bà. Bà cũng di chuyển trong thế giới ngầm và nói chuyện với người chết."

Những ngôi mộ cự thạch ở Loughcrew trong County Meath đang nằm trên đỉnh Slieve na Calliagh (có nghĩa là “núi của mụ”, ám chỉ đến Calliagh) và nó bao gồm một lề đường bằng đá được gọi là “ghế của mụ”. Ụ đá hình chữ T trên đỉnh Slieve na Calliagh là một hành lang ngôi mộ cổ điển, trong đó các tia mặt trời tỏa sáng xuống lối đi và thắp sáng một căn phòng bên trong chứa đầy các điêu khắc đá cự thạch. (Ảnh: Wikipedia Commons)

Lindström viết về một trong nhiều thể loại của truyền thuyết, trong đó các Moura “xuất hiện tại đây khi thời gian bắt đầu rồi bà định hình mọi thứ, các đồi núi, thung lũng và sông, mộ đá, bia đá thẳng đứng và các bức tranh màu đỏ trên đá, rồi sinh ra trẻ em, người có thể chính là tổ tiên của cộng đồng người kể về truyền thuyết này. Vậy trước đây ở nơi này là gì? Một vị nữ thần cùng với cảnh quan riêng của mình, những sinh vật và người trong một chu kỳ của cuộc sống? Có thể“.

Một số ngôi mộ đá cự thạch được trang trí bằng những bức tranh và mảng. Hai mảng đá giống hình người đang ở trong Viện bảo tàng Bồ Đào Nha. (Ảnh của Henna Lindström)

Những ký tự được viết trong mộ đá, Lindström nói:

"Nghệ thuật và biểu tượng trong những ngôi mộ đá Bồ Đào Nha, và chúng hướng về phía Mặt trời mọc hay những điểm phân của Mặt trăng, điều này có thể xem là mô tả đức tin của họ về sự tái sinh. Nghệ thuật tự nó được dùng để hướng dẫn mọi người về sinh hoạt, cái chết và sự tái sinh, để di chuyển giữa những thế giới của sự sống và cái chết. Những ngôi mộ cự thạch là bãi chôn lấp và nơi chôn cất trong các nghi lễ, nhưng có vẻ là nó không chỉ vậy hay đó không phải là chức năng chính của nó. Có khả năng chúng giống như các nhà thờ trong thời Kitô giáo, trung tâm tâm linh mà cộng đồng đã cùng nhau tổ chức kỷ niệm các ngày và sự kiện quan trọng, để thương lượng và nhất trí về các vấn đề liên quan đến toàn bộ cộng đồng và để tăng cường tính cộng đồng của họ."

Bà nói rằng các giám mục Thiên chúa giáo trong những năm sau này cấm các lễ kỷ niệm hằng năm xung quanh khu mộ đá. Giáo Hội cũng phá hủy một số mộ đá và các di tích thần thánh khác. Tuy nhiên, truyền thuyết về các Moura vẫn đứng vững theo thời gian.